tag:blogger.com,1999:blog-29037211618090155072024-03-05T12:41:42.658-08:00थोडे शङ्ख नि शिम्पले…Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.comBlogger23125tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-32681151550528616162010-01-11T16:09:00.000-08:002010-01-11T17:16:02.720-08:00जपानी नववर्ष<div><br /><div>धुवाधार पावसाचे, तायफूच्या वादळवा-याचे, पानांच्या लाजण्याचे आणि रंगीत पाचोळ्याचे दिवस हा हा म्हणता सरत जातात. हळूहळू गाडीच्या काचांवरच्या फ़्रॉस्टमधून, कंच धुक्यातून, ता-यांनी गच्च भरलेल्या बिलोरी आकाशातून हिवाळयाची चाहूल लागते. डिसेंबरच्या अगदी सुरुवाती सुरुवातीला विंचरलेल्या काळ्याभोर शेतांच्या भांगातला भुरभुर बर्फ़ सकाळच्या अल्लड उन्हात लखकन चमकताना दिसायला लागतो. आणि मग एक दिवस नीरव शांततेत कुणीतरी सहज व्हायोलिनचे एकाकी सूर छेडावेत तसा बर्फ़ पडायला लागतो. ओस पडलेल्या रस्त्यांवरून क्वचित एखादी गाडी वाट मळवत निघून जाते. मग फक्त बर्फ़ाच्या शुभ्र म्हाता-या हवेत भिरभिरत रहातात. दूरवर बघावं तर झाडं, घरं, डोंगर, गाडया एक आकार बनून कधीच त्या बर्फात विलीन झालेले असतात. डिसेंबरला जुनं वर्ष पूर्ण करून आपल्या घराकडे परत जाण्याची इतकी घाई असते म्हणूनच की काय दिवसही आपसूक लहान होतात. घरापासून दूर असलेल्या प्रत्येक जपानी माणसाला ह्यावेळी त्या डिसेंबरसारखीच आपापल्या घराची ओढ लागलेली असते. नवीन वर्षाच्या उंबरठय़ावर जपानी घरं मुलाबाळांनी, भावाबहिणींनी, दीरजावांनी भरून जातात. ऋतुचक्राबरोबरच कुटुंबाचं चक्रही संपूर्ण होतं. डिसेंबर महिना जाता जाता हवेत गारठा आणि घरात ऊब मागे ठेवून जातो.<br /><br />नवीन वर्षाचा आनंद खरंतर जगभरात साजरा केला जातो. पण जपानमधे मात्र त्याला वर्षानुवर्षाच्या परंपरांचं कोंदण आहे. जपानीत नवीन वर्षाच्या सोहळ्याला “ओशोगात्सु” (お正月) असं म्हणतात. आपली दिवाळी जशी अनेकविध धर्मांच्या भारतीयांना एकत्र आणते, तसंच ओशोगात्सुचा सणही शिंतो आणि बौद्ध ह्या जपानमधील दोन धर्मांतील परंपरांचा सुंदर मिलाफ घडवून आणतो. जपानी माणूस नवीन वर्षाच्या पूर्वसंध्येला बौद्ध देवळात घुमणा-या पितळी घंटेचे १०८ टोले (जोयानो काने) ऐकण्यासाठी जेवढा आतूर होतो तेवढयाच श्रद्धेने नवीन वर्षाच्या पहाटेला जिंजात जाऊन शिंतो देवदेवतांपुढेही नतमस्तक होतो (“हात्सुमोदे”). इतर वेळेस यंत्रवत काम करणा-या जपानी माणसाचं घरगुती, लेकुरवाळं रूप ओशोगात्सुच्या निमित्ताने पहायला मिळतं. </div><div><span class="">त्यामुळेच ओशोगात्सुचे</span> सोहळे पाहिले की मला घरच्या दिवाळीची आठवण झाल्याशिवाय रहात नाही.<br />दस-याला घटांची पाठवणी झाली की माळ्यांवरच्या लांब झाडूंना, कंदिलांच्या सांगाडयांना, चकलीच्या सो-यांना, रांगोळीच्या रंगांना, ठिपक्याच्या कागदांना आलेली जाग...<br />फराळांच्या वासांतून, डुलक्या घेणा-या शांततेत मधेच टचकन उडणा-या टिकल्यांतून, खरेदीच्या पिशव्यांतून ओसंडून वाहणारी दिवाळी...<br />नरकचतुर्दशीच्या पहाटे फटाक्यांच्या धुमधडाक्यात ऐकलेलं रेडिओवरचं कीर्तन, कंदिलाच्या हेलकावणा-या प्रकाशात चमकणारे रांगोळीतले रंग, रांगोळीत पणत्या ठेवणारी आई आणि पणतीच्या मिणमिण प्रकाशातही लख्ख उजळणारं तिच्या तोंडावरचं हास्य.<br />नरकचतुर्दशीच्या दिवशी आई कारीट फोडायला द्यायची. पुढे कळलं की कारीट हे नरकासुराचं प्रतीक आहे. नरकासुरासारख्या दुष्ट प्रवृत्तींचा नायनाट झाल्याचा आनंद म्हणून दिवाळी साजरी करायची. अर्थ कळला न कळला तरीदेखील आमचा आनंद मात्र त्या कारीटावर पाय देऊन गचकन त्यातून बाहेर सांडणा-या बिया पहाण्यातच असे.<br /><br />मला आठवतंय दिवाळीत काकाच्या, मामाच्या, आत्याच्या घरून, झालंच तर शेजार पाजारूनही आवर्जून फराळाच्या पिशव्या घरी येत. मग आई त्या सगळ्या पुडया उघडून त्यातल्या चकल्या, शेव, कडबोळी, करंज्या वगैरे घरच्या फराळात मिसळून टाकत असे. चकली शेवेच्या विविध पिवळ्या छटा, कातलेल्या / दुमडीच्या करंज्यांच्या ओल्यासुक्या सारणांच्या विविध चवी, घरोघरच्या तेलातुपाचे खमंग वास सारे एकाच डब्यांत मोठया गुण्यागोविंदाने नांदत असत. देवदिवाळी झाली तरी फराळ संपता संपत नसे. प्रत्यक्षात अव्यक्त असलेल्या सगळ्या भावना अशा देवाणघेवाणीतून व्यक्त होत. ऐन दिवाळीतले फराळाचे डबे म्हणजे फक्त फराळाचीच नव्हेत तर ह्या सद्भावनांचीच अक्षयपात्रे होते.<br />जपानात नववर्षाला भेटवस्तू नाही तर भेटकार्डे पाठवण्याची पद्धत आहे. पोस्टऑफिसेससाठी वर्षाअखेरीचा हा काळ अतिशय धावपळीचा असतो. नोव्हेंबरपासूनच सगळ्या पोस्टांमध्ये खास भेटकार्डांसाठी वेगळी पेटी ठेवली जाते. २५ डिसेंबरपर्य़ंत पोस्टात पडलेली सर्व भेटकार्डे बरोब्बर एक जानेवारीला जपानभर घरोघरी पोचवली जातात. अगदी सामान्यातला सामान्य जपानीसुद्धा जर दरवर्षी जवळजवळ ५०-६० भेटकार्डे पाठवतो. त्यावरून पोस्टाच्या कामाची आणि तत्परतेची कल्पना यावी. भेटकार्ड पाठवतानाही नुसताच छापील मजकूर नाव घालून पाठवायचा असं नाही. तर को-या कार्डांवर आपले, मुलाबाळांचे, घराचे, अगदी घरी हौसेने पाळलेल्या कुत्र्या-मांजरांचेदेखील फोटो छापून, प्रत्येक कार्ड ज्याला पाठवायचं त्याची आठवण काढत, त्याच्या सहवासात घालवलेल्या क्षणांची उजळणी करत मोठया निगुतीने लिहिलं जातं. वर्षाच्या पहिल्या दिवशी आप्तेष्टमित्रांकडून आलेली असंख्य भेटकार्ड पहातानाचा आनंद खरंच त्या मिचमिच डोळ्यांत मावत नाही. फरक असला तर तो एवढाच की आपण भेटवस्तूंची देवाणघेवाण करतो, तर इथले लोक आठवणींची!<br />कुठलाही सण खाण्याशिवाय अपूर्ण राहतो. जपानी ओशोगात्सुचं खाणं आणि पिणं म्हणजे “ओसेची” आणि “ओतोसो”. नवीन वर्षी देवही (तोशीगामी)घरी जेवायला येतात असं जपानी लोक मानतात. त्यांचं स्वागत करण्यासाठी दारावर “शिमेनावा” बांधतात. दारासमोर “कादोमात्सु” ठेवतात. ओसेची खायलाही खास चॉपस्टिक्स वापरतात. त्यांना “इवाई बाशी” असं म्हणतात. नेहमीच्या चॉपस्टिक्सची खायची बाजू निमुळती आणि धरायची बाजू थोडी जाड असते; इवाई बाशीच्या दोन्हीही बाजू निमुळत्या असतात. म्हणजे एका बाजूने आपण जेवत असतानाच त्याच चॉपस्टिक्सने आपल्याबरोबर देवही जेवत असतात! बहुतेक देवाच्या अथांग आकाशातही भरल्या घरातल्या अगत्याची, प्रेमाची, लटक्या रागाची ऊब नसावी. त्यासाठी त्यालाही असं इथे मातीतच उतरून यावं लागतं! </div><img style="DISPLAY: block; MARGIN: 0px auto 10px; WIDTH: 1036px; CURSOR: hand; HEIGHT: 669px; TEXT-ALIGN: center" alt="" src="http://farm5.static.flickr.com/4054/4243686092_2d1acf2b87_o.jpg" border="0" /><br /><img style="DISPLAY: block; MARGIN: 0px auto 10px; WIDTH: 1032px; CURSOR: hand; HEIGHT: 441px; TEXT-ALIGN: center" alt="" src="http://farm5.static.flickr.com/4021/4243391768_bd462f5f9f_o.jpg" border="0" /><br />इतर कुठल्याही जपानी जेवणाप्रमाणेच ओसेचीही रंगीबेरंगी असते. लाखेची नाजूक सोनेरी कलाकुसर केलेल्या लाकडी जुबाकोच्या काळसर तपकिरी रंगावर भाज्यांचं ताजे रंग अधिकच उठून दिसतात. नवीन वर्षाचा सण एक जानेवारीपासून थेट सहा जानेवारीपर्य़ंत चालतो. पूर्वी ह्या संपूर्ण आठवडयात जपानी घरात चूल पेटत नसे. त्यामुळे पारंपारिक ओसेची ही अगदी भात, भाज्या, लोणची, कोशिंबीरी अशी डाव्या उजव्या बाजूंनी परिपूर्ण असते. नवीन वर्ष धनधान्याचं, समृद्धीचं, दीर्घयुष्याचं जावं म्हणून ओशोगात्सु साजरा करायचा. म्हणून मग ओसेचीत कुठले पदार्थ वापरावेत ह्याचे फार मजेशीर जपानी संकेत आहेत. ते कधी त्यांच्या दिसण्यावरून पडतात; कधी नावांवरून. उदाहरणार्थ एबि (海老) म्हणजे आपली कोळंबी. चित्रलिपी पाहिली तर कोळंबी म्हणजे चक्क “समुद्रातले आजोबा”. कारण कोळंबीच्या पाठीला बाक असतो. झालंच तर मिशा हे इथे बुद्धिमत्तेचं लक्षण मानतात. म्हणूनच कोळंबी खाल्ल्याने दीर्घायुष्य आणि विद्वत्ता लाभते असं मानतात. ताझुकुरी नावाचे छोटे मासे पूर्वी भाताच्या रोपांना खत म्हणून वापरले जात. म्हणूनच नवीन वर्षात शेतीची भरभराट होण्यासाठी ताझुकुरी खाण्याची पद्धत! अशा नितांतसुंदर साग्रसंगीत ओसेचीला नकळत डोळ्यांनीच चित्राहुती घातली जाते. घरच्यांच्या समाधानातून, हास्यविनोदातून नवीन वर्षात पुन्हा नव्याने कष्ट करण्याची उमेद येते. <img style="DISPLAY: block; MARGIN: 0px auto 10px; WIDTH: 472px; CURSOR: hand; HEIGHT: 354px; TEXT-ALIGN: center" alt="" src="http://farm5.static.flickr.com/4057/4243362618_784a5dda37_o.jpg" border="0" />प्रथा भारतीय असो किंवा जपानी. हे सारं आपण आजही का करतो? “मी कोण आहे?” असा प्रश्न पडतो तेव्हातेव्हा अशा वरकरणी अनाकलनीय परंपराच आपल्याला आपण एखाद्या समृद्ध संस्कृतीचा अंश असल्याची आठवण करून देतात, पूर्वजांशी आपली नाळ अजूनही तितकीच घट्ट जोडलेली असल्याची सुखद जाणीव करून देतात. जसजसा काळाचा पट उलगडत जातो तसं जीवनमानही बदलत जातं. पण त्याचबरोबर शतकानुशतकांच्या परंपरांचं, विचारांचं संचितही एका पिढीकडून दुस-या पिढीकडे सोपवलं जातं. फुलांच्या ताटव्यातून स्वच्छंदपणे उडणा-या रंगीबेरंगी फुलपाखराचे नाजूक पंख धरायला जावं तर ते क्षणात दूर निसटून जातं. “संस्कृती म्हणजे काय?” ह्याचा शोध घेतानाही नेमकं असंच होतं. कारण तो अर्थ जाणीव नेणीवेच्या अधेमधे कुठेतरी दडलेला असतो. संस्कृतीचं हे फुलपाखरू कदाचित कुणीच पकडू शकणार नाही. पण त्याने आपल्या हातांवर मागे ठेवलेले प्रथांचे, रिवाजांचे रंग मात्र पुसू म्हटलं तरी कधीच पुसले जाणार नाहीत. </div>Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-44283848982004690612009-10-18T01:42:00.000-07:002009-10-18T01:48:56.094-07:00तिरामिसु: A Piece of Cake"कुठलाही पदार्थ जिवंत असता तर त्याने काय बरं सांगितलं असतं?" असा मी ब-याचदा विचार करते. असाच एक मला विलक्षण गूढ वाटणारा पदार्थ म्हणजे तिरामिसु. नुसतं नाव घेतलं तरी तिरामिसुच्या घासाघासात भरलेल्या रुमानीपणाची झलक येते. कारण इटालियनमधे तिरामिसुचा अर्थ होतो “pick-me-up” एखाद्या रंगेल, बेफ़िकीर कलाकाराशी अनेक अफवा जोडल्या जाव्यात तसाच तिरामिसुही अनेक गुलजार कथांचा धनी आहे... काही सांगण्यासारख्या काही न सांगण्यासारख्या! <br /><br />असं म्हणतात की तिरामिसुचा जन्म पहिल्या महायुद्धाच्यावेळी लागला. त्यामुळे तिरामिसु म्हटलं की माझ्या डोळ्यापुढे येतं ते पहिल्या महायुद्धाच्या वेळचं इटली. चारी दिशांत भरलेली युद्धाची धुमश्चक्री. युद्धावर जायला निघालेल्या एखाद्या अनाम सैनिकाचं घर. कितीही निरोप घेतला तरी कमीच अशी वेळ. एका डोळ्यात विरह आणि दुस-या डोळ्यात त्याच्याविषयीचा प्रचंड अभिमान बाळगून चेह-यावर मंद हास्याचा मुलामा देणारी त्याची ती. इतरांकडून मिळालेले निरोप, आशीर्वाद, प्रार्थनांच्या बरोबरीनेच त्याने जपून ठेवलेली आणखी एक वस्तू. तिने स्वत: केलेलं तिरामिसु! त्यात घातलेल्या चीज, केक, अंडं, लिकर ह्या सा-याच गोष्टी त्याला लढायला ताकद देतील आणि सुखरूप परत आणतील अशी तिची वेडी अपेक्षा! आणि मग नीरव एकांतात तो ते तिरामिसु खात असताना त्या निर्जीव केकच्या थराथरातून उलगडत जाणारा क्रीमचा नितळपणा...अगदी तिच्या नितळ त्वचेशी स्पर्धा करणारा, किंवा तोंडाभर पसरत जाणारा कॉफीचा किंवा लिकरचा हवाहवासा मादक कडवटपणा...अगदी थेट तिच्यासारखा, त्यातच विरघळलेली चीजची लुसलुशीत आंबट चव...ती सतत त्याच्या जवळ असल्याची आठवण करून देणारी! नेहमीच तिरामिसु खाताना हे सगळं प्रेम मला जाणवतं...आणि मग कॅलरी वगैरेचा विचार करायला वेळच मिळत नाही. <br />पारंपरिक इटालियन तिरामिसु करताना लिकर, केक, मास्कारपोनी (?) चीज आणि सॅवॉर्डी (?) बिस्किटं असं वापरतात. पण एका जपानी खानाखजानामधे मला मिळालेली तिरामिसु स्टाईल्च्या केकची ही फूल-प्रूफ़ रेसिपी...अर्थात ह्या रेसिपीतही मिपावरच्या संजीव कपूर/ तरला दलालांच्या चिमूटभर कल्पकतेची भर पडली तर खरं तिरामिसु होऊ शकेलही! :)<br /> <br /><strong>साहित्य</strong><br />• २ चहाचे चमचे भरून कॉफी पावडर <br />• १०० मि.ली. दूध <br />• १२ मारी बिस्किटे <br />• २०० मि.ली. क्रीम <br />• ५० ग्रॅम बारीक साखर <br />• २ चहाचे चमचे व्हिनेगर (पुस्तकात तांदळाचं व्हिनेगर वापरा असं लिहिलेलं आहे. पण मी फ्रुट- व्हिनेगर वापरूनही करते)<br />• एका अंडयाचा बलक<br />• सजावटीसाठी थोडी कोको पावडर (साखर नसलेली)<br />• मारीची ६ बिस्किटं (३ x २) झोपतील असा एक डबा<br /><br /><strong>कृती</strong><br />• कॉफी पावडर दुधात विरघळवा.<br />• मारी बिस्किटं त्या दुधात बुडवून ठेवा. बिस्किटं अखंडच रहातील (त्यांचा लगदा होणार नाही) याची काळजी घ्या. बिस्किटं पुरेशी भिजली की बाजूला काढून ठेवा. <br />• एका बाऊलमधे क्रीम घेऊन त्यात साखर फेटून विरघळवून घ्या. <br />• मग व्हिनेगर घालून पुन्हा थोडेसे फेटा. व्हिनेगर घातल्याघातल्याच क्रीम घट्ट होत जाईल. जवळजवळ भज्यांच्या पिठापेक्षा किंचित जास्त घट्ट होईल. <br />• आता त्यात अंडयाचा बलक घालून पुन्हा नीट फेटून घ्या.<br />• आता डब्यात ती कॉफीत भिजवलेली सहा बिस्किटं ३ x २ अशी ठेवा. त्यावर त्या फेटलेल्या क्रीममधलं अर्धं ओता आणि सारखं पसरा. त्यावर पुन्हा उरलेली सहा बिस्किटं लावून उरलेलं क्रीम पसरून घ्या.<br />• वरती गाळण्यातून कोको पावडर भुरभुरवा आणि ८-१२ तास फ्रीजमधे थंड करत ठेवा. <br />• चांगलं घट्ट झालं की आपल्या आवडत्या व्यक्तीबरोबर किंवा तिची आठवण काढत खा. <br /><br /><strong>सुगरणीचा सल्ला </strong><br />• व्हिनेगरचं प्रमाण पुस्तकात जरी २ चमचे लिहिलं असलं तरी मी पहिल्यांदा केलेला केक मला जरा आंबट वाटला. म्हणून मी आता दीडच चमचा व्हिनेगर घालते. व्हिनेगरप्रमाणेच कॉफी पावडरचं प्रमाणही आवडीनिवडीप्रमाणे कमी-जास्त झालं तरी चालतं. <br />• पण क्रीममधे साखर, व्हिनेगर आणि अंडं घालायचा क्रम बदलला तर मात्र पुढे जे काही होईल त्याला केक म्हणता येणार नाही. <br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj7H-iB9Twx3862O3F2moBHNsXrwRe0NnF_5Oked8AW1kfeSAyuwRv5fIUkCcsjP4F91PYTe2X4HJXjIMPzqXA5BpbQBb2vEQQhi8FD4cB130u_Zq-0ZHjgRZEn_1qFi80lkTHCRbJTah4/s1600-h/cooking+076.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 181px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj7H-iB9Twx3862O3F2moBHNsXrwRe0NnF_5Oked8AW1kfeSAyuwRv5fIUkCcsjP4F91PYTe2X4HJXjIMPzqXA5BpbQBb2vEQQhi8FD4cB130u_Zq-0ZHjgRZEn_1qFi80lkTHCRbJTah4/s320/cooking+076.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5393858732646715186" /></a>Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-69112855280985897852009-09-16T20:29:00.000-07:002009-09-16T21:58:33.452-07:00चवीने खाणार त्याला…ऐन गणपतीच्या दिवसातलं घर. घालीन लोटांगण, मंत्रपुष्पांजली होते. देवासमोर क्षणभर हात जोडून सगळे पदर भराभर खांद्यावरून कमरेला खोचले जातात. एकीकडे बॅकस्टेजला पेलेवाटयांची खणखण सुरू झालेली असतेच. त्यातच फ्रीजमधल्या गारेगार कोशिंबिरीला खमंग फोडणी पडते, तळणीत पापडकुरडया फुलून येतात, आमटीला उकळया फुटतात, आणि गोरेगोमटे मोदक सारणाचं गोड गुपित सांगण्यासाठी तोंड उघडण्याची वाट बघत चाळणीत ताटकळत बसून असतात. म्हणता म्हणता पानं मांडली जातात. “उदरभरण नोहे जाणिजे यज्ञकर्म” म्हणेम्हणेपर्यंतच तोंडात असंख्य चवी पाझरू लागलेल्या असतात. आणि मग एखाद्या गवयाने सुराला सूर जोडत गात जावं तसंच कधी आमटीचा भुरका, कधी लोणच्याचं बोट तर कधी स्निग्ध तुपाने सुस्नात मोदकाचा घास असं चवीला चव जोडत खवय्ये खात जातात. मोदकांवर पळ्यांनी आग्रह पड्तच जातो, रिकाम्या झालेल्या वाटया घरच्या अन्नपूर्णांच्या प्रेमाने भरतच जातात. हास्यविनोदात सामील झालेल्या बाप्पाचे डॊळेपण हसताना बारीक झालेले असतात. शेवटी कुणीतरी उठून बडिशेप, विडे आणतो आणि पानं हलतात. मघाच्या आरतीतल्या भक्तीरसाबरोबरच आता इतर अनेक रसांनी ती खोली तुडुंब भरून गेलेली असते!<br /><br />मी जपानाला आले आणि ह्या ताटावरच्या मैफिलीत रंग भरले जाईनात. पण त्याच वेळेस माझ्या आजुबाजूची माणसं मात्र “उमाई” “ओइशिई” म्हणत त्या जेवणावर चॉपस्टिक्सने तुटून पडली होती. आणि मग एकदम लक्षात आलं. शास्त्रीय संगीताच्या मैफिलीला मनगटावर मारे गजरेबिजरे बांधून गेलं तरी लावणीचा ठसका मिळणार नाही; शास्त्राच्या पुस्तकात भटांची गजल असणार नाही. तसंच जपानी जेवणातही घरच्या चवी सापडणार नाहीत. असा “परि तू जागा चुकलासी”चा साक्षात्कार मला झाला तेव्हाच मी जपानी जेवणात ख-या अर्थाने रस घ्यायला लागले. <br /><br />जपानी जेवण ही काही (नुसतीच) खायची गोष्ट नाही…ती तर लिहायही, बघायची गोष्ट आहे. जपानी भाषेत “आधी डोळ्यांनी खावं आणि मग हातांनी” (मे दे ताबेतेकारा, ते दे ताबेरु) अशा अर्थाची म्हणच आहे. एखाद्या मादक यौवनेने “drink to me only with thine eyes” म्हणावं आणि वारुणीशिवायच नशा यावी तसंच “eat to me only with thine eyes” असं म्हणणा-या जपानी जेवणाकडे बघूनच समाधान होतं. पसरट वाटीत तोफुचा (तोफु=सोयाबीनचं पनीर) पांढराशुभ्र चकचकीत ठोकळा, त्याच्यावर टेकवलेलं टिकलीएवढं हिरवं वासाबी (वासाबी=जपानी मोहरीची चटणी), वरून भुरभुरलेल्या पातीच्या कांद्याच्या हिरव्या भिंगो-या, आणि पांढ-याशुभ्र तोफुवरून वहाणारे सोयासॉसचे तपकिरी ओघळ! बाजूला सुशीच्या रंगीबेरंगी गुंडाळ्या, एकीकडे तेनपुराच्या (तेनपुरा=जपानी भजी) आरस्पानी आवरणातून डोकावणारी गाजरं, वांगी, रताळी.भारताच्या शोधात निघालेला कोलंबस जसा अमेरिकेला जाऊन पोचला तसाच चवीच्या शोधात निघालेला खवय्या इथे नितांतसुंदर सौंदर्यापाशी येऊन पोचतो. <br /><br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjVDG6yd0QWxX-s2SYIWeoZ7nuY_TMonQcjo83z7DwlEC_MmVFs2G1o2r1NsEEt0fdDapGATiB88-L1GdtTrnbvP-g_G-EpzdbBMne7Wsg17kZlEmOW1Dpm1b_ASRwBNA-7Rmpeem4mNJM/s1600-h/fukuoka+and+oita+113.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjVDG6yd0QWxX-s2SYIWeoZ7nuY_TMonQcjo83z7DwlEC_MmVFs2G1o2r1NsEEt0fdDapGATiB88-L1GdtTrnbvP-g_G-EpzdbBMne7Wsg17kZlEmOW1Dpm1b_ASRwBNA-7Rmpeem4mNJM/s320/fukuoka+and+oita+113.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5382274252215309138" /></a><br /><br /><br />निसर्गाने जपानला भरभरून दिलंय. मग जपानी माणूसही निसर्गाला आपल्या घरचाच एक असल्यासारखा प्रेमाने वागवतो. घर कितीही लहान असलं तरी तिथे झाडांना, पानाफुलांना त्यांची अशी जागा असते. कधी घरापुढे अंगण असतं (त्याला “निवा” म्हणतात), तेव्हढीही जागा नसेल तर घराच्या दारात आल्यागेल्याचं स्वागत करायला ताजी रंगीत फुलं उभी असतात. तेही नसेल तर अगदी किमानपक्षी बाथरूमच्या कट्टयावरच्या एवढयाशा जागेत चिमुकल्या वाटीत, काचेच्या भांडयात फुलं, पानं, वेली असतातंच. जपानच्या एका वर्षात चार ऋतू आपापलं वैशिष्टय जपत मोठया गुण्यागोविंदाने नांदत असतात. ऋतू सरत जातात तसा बदल पहिल्यांदा हवेत होतो आणि मग तिथून थेट जेवणात उतरतो. त्या त्या ऋतूचं वैशिष्टय असलेल्या भाज्या, फळं हे सगळं जेवणात येतं. मला माझ्या शाळेतली मुलं कुतुहलाने विचारतात,” तुमच्या इंडियातल्या वांग्याची चव इथल्यासारखीच असते का?” आता वांगं म्हटल्यावर माझ्या जिभेवर येते ती भरल्या वांग्याची चव किंवा वांग्याच्या कापांची चव. पण दोन्ही मसालेदारच. त्यामुळे मला काहीही उत्तर देता येत नाही. जपानी जेवणात पदार्थाची मूळची नैसर्गिक चव मारून टाकायचा प्रयत्न नसतो. म्हणूनच मग भेंडीचा बुळबुळीतपणा, कारल्याचा कडवटपणा, कोबीचा करकरीतपणा, कच्च्या गाजराचा गोडवा हे सगळं जसं आहे तसं ताटात उतरतं. हे सगळं माझ्या जिभेला रुचलं नाही तरी त्यातली “जे जसं आहे ते तसं” स्वीकारायची भावना मात्र मला आवडते. <br /><br />जपानी जेवणात सी-वीड (नोरी) वापरतात. माझे आईबाबा जपानला आले असताना योशिदासाननी खास माझ्या आईबाबांसाठी ताज्या सी-वीडचे हिरवे कागद मागवले होते. त्यावर भात पसरून, आत भाज्या घालून गुंडाळून खायचं होतं. (थोडक्यात नोरी फ्रॅंकी!) माझ्या आईने तो प्रकार तोंडात घालताक्षणीच,”ह्याला खारट पाण्याचा (पक्षी: माशाचा) वास येतो आहे!” असं मराठीत म्हटलं. इकडे योशिदासान जपानीत सांगत होत्या, “हे फार चांगल्या प्रतीचं सी-वीड आहे कारण ह्याला अजून समुद्राचा वास येतोय!” माझी चांगलीच पंचाईत झाली. त्यावेळी तिथली भाषेची दरी माझ्यातल्या दुभाष्याने भरून काढली असती तरी ही सांस्कृतिक दरी मात्र मी सोयिस्करपणे मौनानेच भरून काढली. <br /><br />इथे आल्यावर मला “तुम्ही लोक हाताने का जेवता?” असं सगळेच एकदातरी विचारतात. त्यावर उत्तर म्हणून मी त्यांना “उदरभरण नोहे, जाणिजे यज्ञकर्म” समजावून सांगते. आपल्याच शरीरात वास करणा-या शक्तिरूपी ईश्वराला पोटाच्या यज्ञकुंडात दिलेली आहुती म्हणजे जेवण! पंचप्राण एकवटून केलेली शक्तीची प्रतिष्ठापना म्हणजे जेवण. आपल्या जेवणात असं पंचेंद्रियं जागवणारं सगळं काही असतं. मसालेभातावर तूप पडल्यावरचा भूक चाळवणारा वास असतो, पापडाचा/भज्यांचा कुरुम् कुरुम नाद असतो, सात्त्विक भातावर वरणाची पिवळीजर्द ओलावण, लोणच्याचा लालभडकपणा किंवा चटणीचा हिरवा ताजेपणा असे रंग असतात. त्यातच ऊनऊन भात हाताने कालवतानाचा त्याचा लुसलुशीतपणा, श्रीखंडाचं बोट चाटताना जाणवणारा रवाळ स्निग्धपणा अशी स्पर्शाची संवेदना जागी होऊन हे यज्ञकर्म पूर्णत्त्वाला जातं. असं हे आपल्या “वदनीकवळ”चं पावित्र्यच मला वज्रासनात ताठ बसलेला जपानी, समोरचं बुटकं सोनेरी कलाकुसर केलेलं टेबल, त्यावर मांडलेले असंख्य चिमुकले वाडगे, ते अदबीने हाताच्या ओंजळीत उचलून एकेक घास शांतपणे तोंडात घालणा-या जपानी माणसात दिसतं. भले चवी वेगळ्या असतील पण आकाशातल्या ज्या अदृश्य शक्तीचा अंश आपण ग्रहण करीत आहोत त्याविषयी कृतज्ञतेची भावना मात्र “वदनीकवळ” म्हटलं काय किंवा “इतादाकिमास” म्हटलं काय सारखीच आहे असं मला वाटतं.<br /><br />मागे एकदा असंच डिक्शनरीशी खेळ करताना मी “जपान” ह्या शब्दाचा अर्थ पाहिला होता. जसा चायना शब्दाला विशिष्ट अर्थ आहे (संदर्भ: bull in a China shop!) तसंच जपान म्हणजे लाकडी भांडी वॉर्निशने चमकवून त्यांवर लाखेने केलेलं सोनेरी नक्षीकाम. लाखेचेच नव्हेत पण चिनीमातीचे, भूमितीतल्या आणि भूमितीबाहेरच्या सगळ्या आकारांचे (मेपलच्या पानाचे, साकुराच्या पाकळीचे, चंद्रकोरीचे) सुंदर ताटल्या, वाटया, वाडगे इथे पाहिले. एवढंच नव्हे तर खोलगट बांबू, शिंपले, वेताच्या टोपल्या ह्यांचादेखील जेवण वाढण्यासाठी कलात्मकतेने वापर केलेला पाहिला. एकदा तर “सफरचंदाचं ग्लटन” नावाचा प्रकार तर चक्क लालचुटुक सफरचंद पोखरून त्यातच बनवलेला होता! आणि देठाचा भाग झाकण म्हणून ठेवला होता. तिथे “गाजराची पुंगी”सारखं “सफरचंदाची वाटी, आतलं संपलं तर ठीक नाहीतर मोडून खाल्ली!” हे मी किती वेळा मनात म्हटलं! समोर वाढलेलं ते सगळं सौंदर्य डोळ्यात आणि मग पोटात साठवून घेताना परत एकदा “उदरभरण नोहे...”तल्या उदात्ततेचीच अनुभूती आली. <br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjKUbLbF_x-ku2jWBeEWGs_E6eiD_cDmzk2H7htEnZbZDFWdAEXHx9zad6RKVrYk2Nb-MTZJH4FcPhzpCIx2wbwk5GL_tYh0TKz1mxK1sHsF-sMuItkNVWGjipmn9-saYgYNsA6NuxOxQo/s1600-h/20090109183737.jpg"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 192px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjKUbLbF_x-ku2jWBeEWGs_E6eiD_cDmzk2H7htEnZbZDFWdAEXHx9zad6RKVrYk2Nb-MTZJH4FcPhzpCIx2wbwk5GL_tYh0TKz1mxK1sHsF-sMuItkNVWGjipmn9-saYgYNsA6NuxOxQo/s320/20090109183737.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5382276551275415186" /></a><br /><br /><br />जेवण (मग जपानी असू दे नाहीतर आपलं!) कुणालाही एवढं प्रिय का वाटावं? कारण जेवणातून मिळणारं समाधान नेहमीच चवीत नसतं. ते मनात असतं. जेवणाशी चित्र/ आठवणी जोडलेल्या असतात. आपण नुसतंच जेवत नसतो. तेव्हापुरत्या त्या सुखद आठवणी जगत असतो. हेच बघा नां...रविवारचा उनाड दिवस असावा. ताजा फडफडीत बाजार मिळावा, बघताबघता घरातल्या बल्लवा(वी)चा परिसस्पर्श होऊन चंदेरी मासोळीची तुकडी सोनेरी होऊन ताटात पडावी. त्या सामिषाला उतारा म्हणून काळ्या वाटाण्याची उसळ, जाळीदार घावनं, बरोबर (प्रेमाइतकीच) आंबटगोड, गुलाबी सोलकढी असावी. ह्या सगळ्यातून तेव्हापुरता का होईना धकाधकीपासून दूर गोव्याचा संथ समुद्रकिनारा, मऊशार वाळू, खा-या वा-यांवर सळसळणारे माड ह्या सगळ्याचा आभास निर्माण होतोच नां? जे आपल्याकडे तेच जपानात. इथे उन्हाळ्यात सोमेन नूडल्स खातात. बाहेर उन्हाची काहिली वाढलेली असते. तशातच पाण्याची किंवा उन्हाळ्यातल्या स्वच्छ आकाशाची निळाई सोमेनच्या बाऊलमधे उतरलेली असते, त्यात बर्फाचे खडे आणि त्यावर तरंगणा-या पारदर्शक सोमेन नूडल्स. मग त्या सोमेन सुर्रकन ओढून खाताना आतपर्यंत जाणवलेला बर्फाचा गारेगार स्पर्श...ऐन उन्हाळ्यात हिवाळ्याचा आभास होतो. A way to one’s heart goes through stomach किंवा A way to one’s stomach goes through heart दोन्हीही तितकंच खरं असतं. इथल्या जेवणाशीही माझ्या काही आठवणी जोडल्या गेल्या आहेत. प्रत्येक वेळी जेवताना त्यानीच जेवणाला चव येते. <br /><br />आपण जेव्हा परदेशात जातो तेव्हा jet lag गृहित धरतोच नां! पहिले काही दिवस आपल्या आजुबाजूचं जग शांत झोपलेल असताना आपण जागे असतो. आणि त्यांची कामाची वेळ झाली की आपले डोळे मिटायला लागतात. पण म्हणून “मी माझ्या वेळेप्रमाणेच वागणार!” असा आडमुठेपणा न करता आपणच आपलं घड्याळ लावून घेतोच ना! माझ्यामते ह्या jet lag च्या हातात हात घालून taste lag ही येतोच. त्यामुळे आता मी घड्याळाबरोबरच माझी जीभही इथल्या चवींशी लावून घेतली आहे. आजही घरची वेळ माझ्या कॉंप्युटरच्या कोप-यात सतत जागी असते तशाच घरच्या सगळ्या चवी माझ्या मनाच्या एका कोप-यात अजूनही जाग्या आहेत.<br /><br />हे आणखी काही फोटो: <br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4m3PRuzm0JslhF0xvuw-xI3eWGiyyxsdm0KkNlXLHg_G6B0nVupLyjUYABp3oWbxXhHjxPYNDh0SSIdSBR3FAoHl8s0BBfnlvpNRcL19xQ5L8aRk1NfPuyaF0cSh3hiSqZef6popca2s/s1600-h/007.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4m3PRuzm0JslhF0xvuw-xI3eWGiyyxsdm0KkNlXLHg_G6B0nVupLyjUYABp3oWbxXhHjxPYNDh0SSIdSBR3FAoHl8s0BBfnlvpNRcL19xQ5L8aRk1NfPuyaF0cSh3hiSqZef6popca2s/s320/007.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5382290789535364962" /></a><br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhtrY_CHX8oanVuNEDKVap-RWuoxhW5LD-UDS85ApKvFFq1LDZsZYuWYx8SIGx7VI8GefGkX8uZUsqVumEh0-x9s6NpFIlaxdMc9Y0AWY9vZdz_TaIJOGcfzVaxCzF4eWjJopTs3B5GsoA/s1600-h/party+%40+shato+034.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhtrY_CHX8oanVuNEDKVap-RWuoxhW5LD-UDS85ApKvFFq1LDZsZYuWYx8SIGx7VI8GefGkX8uZUsqVumEh0-x9s6NpFIlaxdMc9Y0AWY9vZdz_TaIJOGcfzVaxCzF4eWjJopTs3B5GsoA/s320/party+%40+shato+034.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5382291530442268402" /></a><br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjCxLjfhjfNJlHkpe_eqh8Gk-spBiC7zlAoWKlF2W7NyNQxDgWdlOBQQuhrrVRUyZNH8uxvzNvMSrUgtJRR8ROmMUr8DBjnIJNf7zU6u6_MJrLh_3wG3UxNlhON49atEB8rElxNAhM-_7k/s1600-h/party+%40+shato+041.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjCxLjfhjfNJlHkpe_eqh8Gk-spBiC7zlAoWKlF2W7NyNQxDgWdlOBQQuhrrVRUyZNH8uxvzNvMSrUgtJRR8ROmMUr8DBjnIJNf7zU6u6_MJrLh_3wG3UxNlhON49atEB8rElxNAhM-_7k/s320/party+%40+shato+041.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5382292091327568850" /></a><br /><br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj2aIa_5F7g5QPfMU6F7PvTL8TjEeIVH-xPQVAC10NTP_A0zACCVzmtVVyj6mWQGt2vRwajC97w5KQd6iGkxQ5BW42qx-0e8dXDN2GqFVQFO7ao95AdDAcmshRrW_DtNHVF0TjmcocnYEU/s1600-h/party+%40+shato+053.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj2aIa_5F7g5QPfMU6F7PvTL8TjEeIVH-xPQVAC10NTP_A0zACCVzmtVVyj6mWQGt2vRwajC97w5KQd6iGkxQ5BW42qx-0e8dXDN2GqFVQFO7ao95AdDAcmshRrW_DtNHVF0TjmcocnYEU/s320/party+%40+shato+053.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5382292526468943282" /></a>Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-59851468714998691802009-07-16T03:50:00.000-07:002009-07-24T17:08:50.080-07:00कावळा, कोल्हा आणि करकोचाइसापाच्या गोष्टीत असतं तसं प्राण्यांचं एक आटपाट नगर होतं. तिथे अनेक प्रकारचे प्राणी अगदी गुण्यागोविंदाने रहात होते. प्रत्येक प्राण्याची आपली अशी वेगळी संस्कृती होती. “उतायचं नाही, मातायचं नाही आणि माणसांसारखं भांडायचं नाही” हे मुळी त्या नगराचं ब्रीदवाक्यच होतं. ह्या ब्रीदवाक्याला जागून होता होईल तेवढी सांस्कृतिक देवाणघेवाण करायची ह्यावर तिकडचे सगळेच नागरिक एकमत होते. ह्या नगरातल्या एका भागाचा हा क्रॉससेक्शन!<br />*****<br />ह्या वस्तीत तीन शेजारी रहात होते; कोल्हा, करकोचा आणि कावळा.<br />करकोचा दिसायला दौलदार आणि सडपातळ शरीरयष्टीचा होता. इतर पांढ-या प्राण्यांना जरी करकोच्याच्या पांढ-या रंगात पिवळसर झाक दिसली तरी स्वत: करकोच्याला मात्र तो स्वत: पांढराशुभ्र असल्याची खात्री होती. म्हणूनच दिवसातला त्याचा बराचसा वेळ आपले पंख चोचीने साफ करण्यात आणि बाकीचा वेळ घर साफ करण्यात जात असे. तसा तो फारच प्रेमळ आणि नम्र होता. एकटाच आपला पाण्यात तासनतास उभा राहून मासे पकडत असे. पण त्याला कोणी सामान्य पक्ष्यांच्या (विशेषतः कावळ्यांच्या) पंगतीला बसवले की त्याला ते मुळीच खपत नसे.<br />त्याचा शेजारी कोल्हा; तांबूस रंगाचा आणि झुपकेदार शेपटीचा. कोल्ह्याच्या घरावरचे गोल घुमट, घराची बांधणी ह्यावरूनच त्याच्या हुच्च राहणीचा कुणालाही अंदाज आला असता. कोल्ह्याच्या घरी अगदी पिढया दर पिढया जणु लक्ष्मी आणि सरस्वती जुळ्यानेच जन्माला येत होत्या. त्यामुळे अशा सर्वसंपन्न कोल्हासंस्कृतीत करकोच्याला विशेष रस होता.<br />तिसरं घर कावळ्याचं. कावळा दिसायला काळा पण अतिशय हुशार आणि मेहेनती होता. त्याच्या गबाळ्या घरावरून त्याच्या तल्लख बुद्धीची कल्पना कुणालाच आली नसती. म्हणा तसा कावळ्याला त्याने काही फरक पडणार नव्हता. कारण एक काडी जमवत जमवत त्याने बरीच पुंजी जमवली होती. वस्तीतल्या सगळ्यांनाच काकसंस्कृतीविषयी विलक्षण आकर्षण होतं. विशेषत: कावळ्यांचं जेवण जरी आजतागायत कोणी खाऊन पाहिलं नसलं तरी कावळ्यांची खाद्यसंस्कृती हा तिथल्या सांस्कृतिक चर्विच्चर्वणाचा विषय बनला होता.<br />*****<br />ह्याचाच फायदा घेऊन आपल्या शेजा-यांशी जिव्हाळ्याचे संबंध निर्माण करावेत ह्या हेतूने कावळ्याने एकदा करकोच्याला आपल्या घरी मेजवानीचं आमंत्रण दिलं. आता करकोच्याची झाली पंचाईत! सांस्कृतिक आदानप्रदानाचा झेंडा अखंड फडकवत ठेवतानाच कावळ्याला नकार कसा द्यावा ह्याचा तो विचार करायला लागला.<br />पण फार विचार करायची गरज पडली नाही. कारण कोल्ह्यानेही अगदी त्याच दिवशी त्याच वेळी त्याला आपल्या घरी येण्याचं आमंत्रण दिलं. निवड सोप्पी होती. लगेच कोल्ह्याकडे होकाराचे आणि कावळ्याकडे नकाराचे निरोप गेले. घेतला वसा टाकावा न लागल्यामुळे करकोच्याची मान एक इंचभर उंचावली.<br />आता कोल्ह्यासारख्या कला-साहित्य-शास्त्रसंपन्न घरात मोकळ्या हाती कसं जायचं म्हणून करकोच्याची तयारी सुरु झाली. मिसेस करकोच्यांनी अस्सल करकोची खाद्यपदार्थ जातीने तयार केले, बाळ करकोच्यांनी बाळ कोल्ह्यांसाठी आपल्या बाळहातांनी चित्रे काढली, भेटकार्डे तयार केली. अशाप्रकारे जय्यत तयारीनिशी करकोचा कोल्ह्याकडे रवाना झाला.<br />कोल्ह्याने दारातच करकोच्याची स्तुती आणि स्वागत केलं. करकोचाही त्यात मागे राहिला नाही. कोल्हासंस्कृतीविषयी त्याला वाटणारी तळमळ तो भेटींच्या स्वरूपात बरोबर घेऊन आलाच होता. ती त्याने कोल्ह्याकडे सुपूर्त केली. कोल्ह्याने कोणतेही आढेवेढे न घेता त्या सर्व भेटींचा सादर स्वीकार केला. आणि सगळे जेवणाच्या टेबलाकडे रवाना झाले.<br />त्या टेबलावर कोल्हासंस्कृतीतले अनेकोत्तम पदार्थ मांडले होते. झालंच तर पेले, वाट्या आणि ताटल्यादेखील कोल्हासंस्कृतीच्या उच्चपणाची ग्वाही देत होत्या. गालिचे, रुमाल टेबलक्लॉथ ह्यावर देखील कोल्हा संस्कृतीची छाप जाणवत होती. करकोच्याला ताटलीतल्या कोल्हासंस्कृतीचा आस्वाद घ्यायचा होता. पण ताटलीच्या पसरट आकारामुळे तो आपली चोच ओली करण्यापलिकडे तो काहीही करू शकला नाही. अर्थात, तरीही त्या पदार्थांच्या न घेतलेल्या चवीची तारीफ करायला तो विसरला नाही.<br />शेवटी निरोपाची वेळ आली. करकोच्याकडून मिळालेल्या भेटीची परतफेड म्हणून कोल्ह्याने आपल्या संस्कृतीचा ठसा असलेल्या ताटल्या आणि वाडगे भेट दिले. अशाच सांस्कृतिक भेटी घडत राहिल्या पाहिजेत असा निर्धार करूनच करकोचा घरी परतला.<br />*****<br />आजकाल कावळा इतर प्राण्यांना कोल्हा आणि करकोच्यांच्या संस्कृतीवर भाषणे देत फिरत असतो. आणि घरी कावळ्याची मुलंबाळं (करकोच्याकडून मिळालेल्या) कोल्हासंस्कृतीय ताटवाटयातून (कोल्ह्याकडून मिळालेल्या) करकोचासंस्कृतीय पदार्थांचा आस्वाद घेत असतात. असं इतर प्राणी ऐकून आहेत.<br />*****<br />वरील गोष्ट हे रूपक आहे ही गोष्ट लक्षात आली असेलच. इथे कुठल्याही संस्कृतीवर दोषारोप करण्याचा उद्देश नाही. पण कुठल्याही संस्कृतीचे घटक असलेल्या मनुष्यस्वभावाची झलक दाखवण्याचा प्रयत्न मात्र आहे.<br />इथे जपानात मी इंग्रजी तर शिकवतेच पण त्याचबरोबर जपानी मुलांना माझ्या देशाची ओळख करून देणे हादेखील माझ्या कामाचाच एक भाग आहे. म्हणूनच माझे जपानी विद्यार्थी आणि त्यांच्याच वयाचे भारतीय विद्यार्थी यांच्यात पत्रमैत्री घडवून आणली तर? अशी एक कल्पना मी शाळेत मांडली. असा प्रकल्प आधी कुणी केला नसल्याने त्याला बजेट नाही. त्यामुळे पोस्टेजचा खर्च उचलण्याचीही मी तयारी दाखवली. पण माझ्या शाळेतल्या फक्त तीन मुलींनी प्रत्येकी पाच ओळींची पत्र लिहिण्याएवढाच उत्साह दाखवला. बरोबरच आहे म्हणा…आपण ज्यांना बाटल्यांची बुचं आणि पैसा पाठवतो अशा मुलांशी मैत्री करण्यात इथल्या मुलांना अजिबात रस नव्हता.<br />त्याच सुमारास इटालीच्या एका शाळेकडूनही अशीच ऑफर आली. आणि काय गम्मत! जादूची कांडी फिरवल्यासारखी अख्खी शाळा कामाला लागली. व्हिडिओ तयार केले, चित्रं काय काढली, पत्रं काय लिहिली (एवढी पत्र आली की शेवटी निवड करावी लागली! ती निवडक पत्र तपासून सुधारणा मीच करून दिल्या!) ते सगळं इटालीला पाठवून जपानी मुलं उत्तराच्या अपेक्षेत होती.<br />आणि उत्तर आलं. तिथल्या मुलांनी काढलेली काही चित्र आणि काही पत्र होती. सगळे विद्यार्थी शाळेच्या हॉलमधे जमा झाले आणि मुख्याध्यापकांनी मोठ्या अपेक्षेने एक पत्र उघडलं. आणि त्यांचा चेहराच पडला. ती सगळी पत्र चक्क इटालियन भाषेत लिहिलेली होती. जपानी मुलांना इटालियनमधून लिहिलेली पत्रे वाचता येणार नाहीत हा साधा विचारही कोणाच्या मनात येऊ नये ह्याचं मला प्रचंड आश्चर्य वाटले. ह्यापेक्षा आमच्या शाळेतल्या मुलांना पत्रे पाठवली असतीत तर त्याचे तुम्हाला कळेल अशा भाषेत नक्कीच उत्तर आले असते असे सांगावेसे वाटले पण सांगून काही उपयोग होईल असं वाटलं नाही म्हणून शांत बसले.<br />पण तरीही मी इटालीहून मिळालेल्या मिठाया खाल्ल्याच, झालंच तर त्या सगळ्या पत्रांचे आधी इंग्रजीत आणि नंतर जपानीत भाषांतरही केले आणि इथून इटालीला पाठवलेल्या सगळया व्हिडिओजच्या कॉप्या करून घेतल्या. न जाणो पुढेमागे जपानी शाळांवर बोलायची, लिहायची वेळ आलीच तर त्यांचा मला चांगलाच उपयोग होईल.Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-82387596506074024182009-07-12T01:27:00.000-07:002009-07-12T01:39:20.407-07:00प्रिय सौ. लेकीस…<span class="">प्राजूची “प्रिय सौ. आईस” नावाची मिपावरची कविता वाचून सुचलेलं काहीतरी...<strong>एका आईचं मनोगत</strong>. ही मी केलेली पहिलीवहिली कविता (?) असल्याने चु.भु.द्या.घ्या. कल्पना फार पूर्वी वाचलेल्या इंग्रजी कवितेवरून सुचली असली तरी भावना आणि शब्द एकदम वोरिजिनल!</span><br /><span class=""></span><br />मला आजही आठवतंय माझं बाळ…<br />पाळणाघराच्या खिडकीत बसून<br />माझी वाट बघणारं…<br />धावत येऊन मला बिलगणारं…<br />माझ्या हातात असायच्या पिशव्या<br />भाजी, खाऊ, खेळणी, जबाबदा-यांनी गच्च भरलेल्या…<br />अगदी तळाशी असायचं दबलेलं माझं तुझ्यावरचं प्रेम…<br />रस्ताभर तुझी माझ्यातल्या आईशी बडबड आणि माझी माझ्यातल्या प्रोफेशनलशी!<br />“उद्या शाळेत नां”…"<em>बहुतेक ओव्हरटाईम करावा लागणार</em>!”<br />“आज माझी वही”…"<em>डेडलाईन पुन्हा उलटून जाणार</em>!”<br />“आई उद्या शाळेत सोडायला येशील?”…"<em>९.२७ नंतर एकदम ९.५६</em>!”<br /><br />मग रात्री तुला गोष्ट सांगताना सैलावत जाणारी<br />टेडीबेअरभोवतीची तुझी मिठी,<br />झोपेतला तुझा निष्पाप चेहरा<br />हजार स्वप्न बघणारे तुझे मिटलेले डोळे…<br />तुझं बोट धरून यायचं होतं गं…<br />तुझ्या स्वप्नांच्या गावाला…<br />पण मिळत नाही त्याच्यासाठी कॅज्युअल…<br />मग मी नुसतंच तुझ्या डोक्यावर थोपटत राहिले…<br />तू लवकर मोठी होण्याची वाट बघत!<br /><br />आणि एक दिवस खरंच…<br />झालीस की गं मोठी!<br />आता मी रोज संध्याकाळी…<br />दारात उभी असायची तुझी वाट पहात…<br />तुझ्याशी राहिलेलं सगळं बोलायचं होतं…ऐकायचं होतं!<br />पण आजही तू निघून गेली होतीस…<br />तुझ्या स्वप्नांच्या गावाला…<br />आणि मी राहिले मागेच<br />तुला निरोपाचे हात हलवत…<br /><br />आजकाल ऐकते तुला फोनवर…<br />कधी ई पत्रातून भेटते…<br />अश्शीच बोलत रहातेस भडाभडा…<br />तुझ्या बाळाबद्दल, त्याच्या शाळेबद्दल,<br />डबे, लोकल, डेडलाईन्सबद्दल…<br />खरं खरं सांगू…<br />लांब असलीस नां तरी<br />फार फार जवळ वाटतेस तेव्हा!Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-40949739249969960992009-06-27T03:32:00.000-07:002009-06-27T07:41:21.416-07:00चायपे बुलाया है {भाग 2}<div><div><div><span class="">पाहते</span> तर योशिदासान करंगळीएवढया, He-manच्या तलवारीसारख्या दिसणा-या स्टीलच्या आयुधाने मला टोचत होत्या. पाहिलं तर आजूबाजूच्या लोकांनीही किमोनोत दडवलेल्या पाकिटातून आपापल्या तलवारी बाहेर काढल्या होत्या. मंडळी ती मिठाई नाजूकपणे तलवारीने कापून, तिलाच टोचून खात होती. हातातोंडाच्या लढाईला आम्ही तलवार वापरत नाही असं त्यांना सांगावसं वाटलं. पण चहा मिळाल्यावर बोलू म्हणून गप्प बसले. पण बाकी काहीही म्हणा मिठाई दिसायला आणि असायला भलती़च ग्वाssड <span class="">होती.</span></div><br /><div><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgp8Xe7QI1jWdLneJGlx95NQT0ZagJDh2rUqbJQXrB_q7dNc0GbKcvIneijaEffzmuNJWInCBGFV4QJhdBZh0xV2Bw95fCSZYgxnIdx-8LLg9EfMkb10AwQXto4XC0hLFofgeC05x3L8ig/s1600-h/yokan.jpg"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5351955384974527090" style="FLOAT: left; MARGIN: 0px 10px 10px 0px; WIDTH: 320px; CURSOR: hand; HEIGHT: 240px" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgp8Xe7QI1jWdLneJGlx95NQT0ZagJDh2rUqbJQXrB_q7dNc0GbKcvIneijaEffzmuNJWInCBGFV4QJhdBZh0xV2Bw95fCSZYgxnIdx-8LLg9EfMkb10AwQXto4XC0hLFofgeC05x3L8ig/s320/yokan.jpg" border="0" /></a></div><br /><br /><div><br /></div><br /><br /><div><br /><br /></div><br /><div><br />आम्ही मिठाई खात असतानाच एक तरूण मुलगी खोलीत आली आणि चहा करायला लागली. यंत्राचं बटण दाबावं तशा तिच्या स्लो-मोशनमधे शिस्तबद्ध हालचाली सुरु झाल्या. प्रथम एका लाल सिल्कच्या कापडाची त्रिकोणी घडी करून चहाचे वाडगे आणि पळी पुसली, वाडग्यात मापाने माच्चाची हिरवी पावडर घातली, काळ्या चिनीमातीच्या बोन्साई रांजणातलं गरम पाणी बांबूच्या पळीने त्या वाडग्यात ओतलं आणि लाकडी चासेनने अंडं फेटावं तसाच पण हळुवारपणे चहा फेटला. तयार झालेला चहाचा वाडगा घड्याळाच्या दिशेने तीन वेळा फिरवला आणि बाजूला ठेऊन दिला. त्याबरोब्बर आज्जी उठल्या आणि तो वाडगा घेऊन पाहुण्यांकडे गेल्या. पाहुण्यांनी तो तीन वेळा आपल्याकडे फिरवून घेतला आणि त्या वाडग्यावरची नक्षी पाहून धन्य झाल्यासारखं दाखवलं. बोलक्या काकूंनी सगळ्यांच्या वतीने वाडगा आवडल्याचं सांगितलं. त्याबरोब्बर आज्जीची वाडगा कोण, कुठला, सध्याच्या ऋतूला तो कसा चांगला आहे ह्याविषयीची कॉमेंट्री सुरु झाली. वास्तविक मी जपानमधेच ह्याच्यापेक्षा कित्तीतरी सुंदर वाडगे पाहिले आहेत. त्या काळ्या वाडग्यात एवढं पाहण्यासारखं काय होतं ते त्या झेनलाच ठाऊक! सगळ्यात शेवटी माझ्यापर्यंत चहा पोचला. तो लहान बाळांच्या फॅरेक्स एवढा घट्ट आणि फेसाळ होता. चव कडुलिंबाच्या रसासारखी होती. लहानपणी चहाच्या आधी क्रीमचं बिस्किट खाल्लं की आई “आता चहा काय गोड लागणार!” असं म्हणायची. आणि इथे नेमकं तेच तत्त्व वापरून चहा पद्धतशीरपणे कडू लागवण्यात आला होता. सगळेजण वाडगा तोंडाला लावून सुर्रकन तो घट्ट चहा शोषून घेत होते. एवढी एकच गोष्ट मात्र मला चांगली जमली. चहा पिऊन झाल्यावर आलेल्या हिरव्या मिशा आणि आपापल्या कपाची उष्टावलेली कड ओल्या टिश्यूने पुसून तो वाडगा परत तीन वेळा फिरवून आज्जींकडे परत दिला. चहा करणा-या काकूंनी मग हळूहळू एक एक करून कप विसळले, चहाची भांडी विसळली, पुसली आणि एकदाचे नमस्कार चमत्कार झाल्यावर आम्ही निघायला मोकळे झालो. इथे एका परिच्छेदात आटपलेली सेरेमनी प्रत्यक्षात मात्र तासभर चालू होती. एक तास वज्रासनात बसून पाय जड होऊन दुखण्याच्या पलिकडे गेले होते. आयुष्यात पहिल्यांदाच “चहा नको पण सेरेमनी आवर” असा मी आपल्या देवाचा धावा केला। </div><br /><div><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhlyeGvoMni9fCH7o8z01D7qosxYxmoFMdCSun1iEaz_-N96rEVvDyBwKS04FfYT62gaTZ59LTBwmnorVRCD3MQ9D2279WgW2QLHx6rDYkooaZVpXJeKeUfNuQt1tINuBwzM6PXWnbSFPw/s1600-h/japan-japanese-tea-ceremony19.jpg"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5351956337611634066" style="FLOAT: left; MARGIN: 0px 10px 10px 0px; WIDTH: 213px; CURSOR: hand; HEIGHT: 320px" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhlyeGvoMni9fCH7o8z01D7qosxYxmoFMdCSun1iEaz_-N96rEVvDyBwKS04FfYT62gaTZ59LTBwmnorVRCD3MQ9D2279WgW2QLHx6rDYkooaZVpXJeKeUfNuQt1tINuBwzM6PXWnbSFPw/s320/japan-japanese-tea-ceremony19.jpg" border="0" /></a></div></div><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5351983863919177394" style="DISPLAY: block; MARGIN: 0px auto 10px; WIDTH: 213px; CURSOR: hand; HEIGHT: 320px; TEXT-ALIGN: center" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgP6dOHcg0apNlUIUFIQa7XiJEDCe34BySlnZajjf3G88X__tX58Dqxp6FBris9wslPz2NtksMaS9qZ0wsRM2uXvVwk_TwBktfo4_vWHlAEIqDehPoBWw8dsUm7nvdGGKXKdJ-cif4xH-w/s320/japan-japanese-tea-ceremony22.jpg" border="0" /><br /><br /><div><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5352000422692118466" style="DISPLAY: block; MARGIN: 0px auto 10px; WIDTH: 320px; CURSOR: hand; HEIGHT: 213px; TEXT-ALIGN: center" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgLgmnhgWWHra7NF2qxnEGaaxyk77BFf7397zUa-7QfDq4IUbegc0cRP7V5jbo5ywA5LBRR-Bolkf_fHNs0GE9IBJ6Z-1eS_keu2RwUBqML3vmbEGMRMdnrmqol1j4CErMSGLCwX_xkAtk/s320/japan-japanese-tea-ceremony23.jpg" border="0" /> <div><span class="">चहा पिण्यासारखा साधा</span> आनंद एवढा अगम्य का वाटावा? का तो सोपा झाला तर त्यातली मजा निघून जाईल? टी सेरेमनी करण्यामागे “इचि गो इचि ए” (一期一会) अशी संकल्पना आहे. म्हणजेच आयुष्यातली प्रत्येक गाठभेट ही एकमेवच असल्याने तिचा प्रत्येक क्षण अनुभवण्यासाठी हा टी सेरेमनीचा खटाटोप. बरोबरच आहे. असा अखंड वज्रासनात बसवून, न बोलता, कडू चहा प्यायला दिला तर ती भेट ही शेवटचीच ठरेल ह्यात काय शंका? </div><div><br />चहाचा मार्ग वगैरे म्हटलं की मला लगेच आठवतो आमचा कॉलेजचा दीक्षित रोड. ’चायला’ ही शिवी न रहाता देणा-याला आणि घेणा-यालाही आनंद वाटावा अशी जागा म्हणजे तो चहावाला. आम्हाला ही टपरी म्हणजे कॉलेजचंच एक extension वाटायची. आमच्या टी. वायच्या वर्गात मोजून नऊ टाळकी होती. तास संपला की चर्चा, मस्करी सगळं फुल्याफुल्यांच्या गाळलेल्या जागा भरून वर्गातून टपरीवर पुढे चालू होई. एकदा तर पावसाळ्यात शेक्सपिअर शिकताना “अत्ता चहा हवा होता बुवा!” असं कुणीतरी म्हणालं तेव्हा कॉलेजच्या आणि टपरीच्या इतिहासात कदाचित पहिल्यांदाच तो चहा टपरी ओलांडून वर्गात आला होता. आणि मग तेव्हापासून आम्ही Tea.Y.B.A. म्हणून ओळखले जायला लागलो. तिथे टपरीवर खिदळणे, गाडयांचे हॉर्न, चहावाल्याने पळीने केलेली ठोकठो्क ह्या सगळ्या गदारोळात चर्चा, रोमान्स, भांडणं, मांडवली, अभ्यास हे सगळं व्यवस्थित चालू असायचं. जप्त झालेली आय. डी., प्रेमभंग सारखी चहाच्या कपातली वादळंही चहानेच थंड व्हायची आणि केट्या सुटल्याचे, थापा पचल्याचे आनंदही चहानेच साजरे केले जायचे. दुःखाचा किंवा आनंदाचाही जास्त बाऊ न करता “कटिंग”वरच ठेवायची फिलॉसोफी त्या टपरीवरच्या चहाने शिकवली. मला खात्री आहे की जपानी टी सेरेमनीतसुद्धा नियमांच्या ऐवजी थोडया दिलखुलास गप्पा असत्या तर तो कडू चहाही नक्कीच गोड झाला असता. आणि ह्या एकमेव भेटीनेच पुढल्या भेटीची ओढ लावली असती.<br /><br />निःशब्दपणे हिरव्या चहाचा एकेक घोट घेताना त्या चहातून आजुबाजूचा निसर्ग आपलाच एक भाग असल्याची सुखद जाणीव झेनला <span class="">होते। </span>आणि मला चहापत्तीच्या कडवटपणातून, आल्याच्या तिखटपणातून आणि दूधसाखरेच्या गोडव्यातून अगदी जिवलग मित्राला भेटल्याचं, मनसोक्त गप्पा मारल्याचं समाधान मिळतं. कुणाचं सुख कशात असेल हे सांगता येत नाही. पण म्हणतात नां “सर्व देव नमस्कारम्, केशवम् प्रतिगच्छति” तसेच चहाचे कोणतेही मार्ग शेवटी आनंदाच्याच वाटेला जाऊन मिळतात हेच खरं. </div></div></div>Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-25840340944930533622009-06-21T16:50:00.000-07:002009-06-21T17:21:59.019-07:00चायपे बुलाया है {भाग १}जपानविषयी मला अगदी लहानपणापासूनच आपुलकी वाटत आली आहे ती चहामुळे. योगायोगाने इथेही चहाला “चा” असंच म्हणतात. कॉफी ही जरी चहाचीच श्रीमंत घरात दिलेली बहिण असली तरी चहा मात्र पहिल्यापासूनच कांदेपोहे, बटर, केक, भजी, खारी बिस्कुट ह्या सर्वांना जोडणारा; चांदीच्या किटलीत आणि मातीच्या कुल्हडमधेही “ठेविले अनंते” म्हणत सुखेनैव रहाणारा मध्यमवर्गीयच आहे असं मला नेहमी वाटतं. जपानमधे मिळणारे ओचा (green tea), ऊलॉंगटी, मुगीचा, हर्बल टी असे अनेक आचरट प्रकार मी केवळ ते चहा आहेत म्हणून सहन करते. पण अजूनही जगप्रसिद्ध टी सेरेमनी बघण्याचा योग काही आला नव्हता.<br />एकदा मी तसं योशिदासानना बोलून दाखवलं. योशिदासान म्हणजे जपानमधल्या माझ्या सबकुछ. इतक्या की आई त्यांना “यशोदा” सानच म्हणते. मला स्वतःला त्या छोटया केसांचा, शर्टपॅंट घालणारा, मेकअप करणारा देवच आहेत की काय असं वाटतं. कारण मी त्यांना काहीही म्हटलं की त्या तथास्तु म्हणून इच्छा लगेच पूर्ण करतात. त्यातून टी सेरेमनी म्हणजे योशिदासानचं होमपिच. बारा गावचं पाणी प्यावं तसा त्यांनी बाराशे सेरेमनीचा चहा प्यायला असेल. त्यामुळे लगेचच पुढच्या वीकांताला जपानी टी सेरेमनी पहायला त्या मला घेऊन गेल्या.<br />त्यादिवशी बसलेल्या धक्क्यांची सुरुवात योशिदासानला भेटल्या क्षणापासून झाली. आपली "मेहेबूबा मेहेबूबा" वाली हेलन जर अंगभर साडी, खांद्यावर पदर, आंबाडयात गजरा, कपाळावर कुंकू अशा अवतारात उभी राहिली तर साक्षात सलमानसुद्धा जसा तिला ओळखणार नाही तसं मी त्यांना ओळखलंच नाही. गुलाबी रंगाचा चेरीच्या पाकळयांचं डिझाइन असलेला किमोनो, त्यावर जांभळ्या रंगाचा चापूनचोपून बसवलेला दप्तरासारखा ओबी, त्यांच्या गोल चेह-याच्या परिघावर शिस्तीत बसलेले केस, आणि चेह-यावर पडलेलं किमोनोचं गुलाबी प्रतिबिंब…फेब्रुवारीतच पाहिला की मी वसंत!<br />टी सेरेमनीचं स्पेलिंग सोडल्यास आमची पाटी कोरी होती. त्यामुळे गाडीतून जाताना योशिदासानी 'धावतं'वर्णन केलं. एरवी जपानात जो हिरवा “ओचा” पितात त्याहून अधिक पौष्टिक “माच्चा” नावाचा चहा टी सेरेमनीला पितात. चहाला जमलेल्या मंडळींच्या सम्मेलनाला “चाजी” किंवा “ओचाकाई” असं म्हणतात तर प्रत्यक्षात चहा करण्याच्या कलेला “सादो” (茶道) असं म्हणतात. ह्या दोन्ही चित्रांचा अर्थ अनुक्रमे 'चहा'आणि 'मार्ग'असा आहे. चहा पिण्यातून जे पावित्र्य, साधेपणा, शांतता मिळते तोच जगण्याचा मार्ग आहे असं कदाचित ह्यातून झेन धर्माला सांगायचं असावं. आपण जसा चहा करतो, टाकतो किंवा ठेवतो तसंच जपानीत “ओचा तातेरु” (お茶 立てる) असं म्हणतात. ’'तातेरु' म्हणजे 'उभा करणे'. यजमानांनी उभा केलेला चहा पाहुण्यांनी वज्रासनात बसून प्यायचा की झाली टी सेरेमनी! हाय काय आणि नाय काय!<br />पण प्रत्यक्षात चहाचा मार्ग भलताच वळणादार होता. ही टी सेरेमनी आतापर्यंत फक्त गुळगुळीत मासिकातच पाहिलेल्या भव्य हॉटेलच्या एका हॉलमधे होती. त्या झुळझुळीत सिल्कच्या जगात आमचं कॉटन उगीचच लक्ष वेधून घेत होतं. आत शिरलो तर दारातंच घोळका करून लोक काहीतरी पहात होते. बघितलं तर एका कागदावर ब्रशने एक मोठ्ठं शून्य काढलेलं होतं. आणि ते बघून सगळे “सुगोई (सही)” “उत्सुकुशिइ (सुंदर)” असं म्हणत होती. “अरे हे तर नुसतंच शून्य आहे!” नागडया राजाच्या गोष्टीतल्या लहान मुलाच्या निरागसतेने मी म्ह्टलं. तर आजूबाजूच्या बायका फिस्सकन हसल्या. आणि योशिदासाननी माझ्याकडे “म्हणून मी तुला कुठे नेत नाही!” असं बघितलं. दहा डिक्शन-या सरसावल्या पण कुणालाही अर्थ सांगता आला नाही. चहा हे जपान्यांसाठी निसर्गाशी किंवा स्वतःशीच तादात्म पावण्याचं एक साधन आहे. टी सेरेमनीतून मिळणा-या पूर्णत्वाचं शून्य हे प्रतीक असावं असा मी अंदाज केला। <div><div><br /></div><p align="center"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEheszHEB1EKxXNbN0a6mcptSegHVF8QkWPvCTQYS6z67_C4pYkVOUBmp8o2azBr0ACQ3-BtREgzPIj7dn3-GuW4CLf8HhimqUuOkWFA-ndev_ZkQGCv19pST3Wd9GkaDhFe2Cfd_52ELjw/s1600-h/fukuoka,+tea+ceremony+026.JPG"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5349933467235167634" style="FLOAT: left; MARGIN: 0px 10px 10px 0px; WIDTH: 240px; CURSOR: hand; HEIGHT: 320px" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEheszHEB1EKxXNbN0a6mcptSegHVF8QkWPvCTQYS6z67_C4pYkVOUBmp8o2azBr0ACQ3-BtREgzPIj7dn3-GuW4CLf8HhimqUuOkWFA-ndev_ZkQGCv19pST3Wd9GkaDhFe2Cfd_52ELjw/s320/fukuoka,+tea+ceremony+026.JPG" border="0" /></a></p><div><br /></div><div><br /><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><span class=""></span> </div><div>ते चित्र धरून त्या खोलीत तातामी चटया, चहाचं सामान, एका कोप-यात अगम्य जपानी कॅलिग्राफीमधे लिहिलेला तक्ता, एक आजी आणि शांतता एवढंच होतं.त्या आजीनी सगळ्या पाहुण्यांना बसायला सांगितलं. बसण्याची जागा मनाप्रमाणे नव्हे तर मानाप्रमाणे ठरवली जाते. त्यामुळे मी इतर सगळे बसल्यावर वज्रासनात बसले. आणि सेरेमनी सुरु झाली. <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhkkTQC4W_ryZKm2xgSzMAIgZ-ew1AJXP7skI2dQ269G1CXFaA4nQT0Dgy95Jb7Yq72jfmELsTI8I8m-VJlcPj8HYniQRAguqFGw88aE4iXp1B55k7yFUJdgyAuNwBMBcKt70EUqniumlY/s1600-h/fukuoka,+tea+ceremony+017.JPG"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5349934110855470450" style="FLOAT: left; MARGIN: 0px 10px 10px 0px; WIDTH: 240px; CURSOR: hand; HEIGHT: 320px" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhkkTQC4W_ryZKm2xgSzMAIgZ-ew1AJXP7skI2dQ269G1CXFaA4nQT0Dgy95Jb7Yq72jfmELsTI8I8m-VJlcPj8HYniQRAguqFGw88aE4iXp1B55k7yFUJdgyAuNwBMBcKt70EUqniumlY/s320/fukuoka,+tea+ceremony+017.JPG" border="0" /></a><br /></div><span class=""></span><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh5-rPUp5GpmQ5TqMT0pMW6i8WJBFM96vGy6Pb9wp_vN4T0Cy2qZluRTPGj15xIoJxlXNIZrg-KNb2TUfi4Le_hYLVvDRBb5nrkS1XSM775WBd0DKX9KK7NpDZR9SrZ41g0MJmo_VxkSTQ/s1600-h/fukuoka,+tea+ceremony+018.JPG"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5349936379143819458" style="FLOAT: left; MARGIN: 0px 10px 10px 0px; WIDTH: 320px; CURSOR: hand; HEIGHT: 240px" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh5-rPUp5GpmQ5TqMT0pMW6i8WJBFM96vGy6Pb9wp_vN4T0Cy2qZluRTPGj15xIoJxlXNIZrg-KNb2TUfi4Le_hYLVvDRBb5nrkS1XSM775WBd0DKX9KK7NpDZR9SrZ41g0MJmo_VxkSTQ/s320/fukuoka,+tea+ceremony+018.JPG" border="0" /></a><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span></div><div><br /></div><div><span class=""></span> </div><div><span class=""></span> </div><div><span class=""></span> </div><div><span class=""></span> </div><div><span class="">काय</span> मजा आहे बघा! <span class="">आपल्याकडचा </span>गप्पिष्ट चहा जपानात जाऊन एकदम गप्पगप्प होतो इथे यजमानांच्या वतीने त्या आजी आणि पाहुण्यांच्या वतीने आमच्यातल्याच एक अनुभवी काकू एवढी दोनच माणसं एकमेकांशी बोलत होती. गप्पादेखील आभारप्रदर्शन, हवापाणी आणि चहा ह्याच्या पलिकडे जात नव्हत्या. बाकीचे लोक गंभीर चेहरा करून माना डोलवत होते. चहाचा पत्ताच नव्हता.<br />एवढयात खोलीचा दरवाजा उघडला आणि बदामी हलव्यासारखी दिसणारी गुलाबी मिठाई आली. ती खायला जाणार एवढयात...काहीतरी टोचलं…</div></div>Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-5403562120762027452009-06-02T00:50:00.000-07:002009-06-02T01:04:57.410-07:00असलेलं नसलेलं<div align="left">वाचकांसाठी सूचना: प्रस्तुत लेख हा भावनेच्या भरतीच्या काळात लिहिलेला आहे. त्यामुळे त्या भावना वाचकांच्या अंगावर आदळून वाचक भिजण्याची शक्यता आहे. कृपया रेनकोट घालून लेख वाचावा.<br /><br />त्यादिवशी खूप दिवसांनी त्याला फोन केला तर त्याच्या कॉलर टयूनमधून नेहमीसारखाच रेहमान भेटला. युवराज चित्रपटातलं मनमोहिनी हे गाणं!</div><div align="center"><br />“लट उलझी सुलझा जा बालम…<br />माथे की बिंदिया बिखर गयी है…<br />अपने हाथ सजा जा बलमा”</div><div align="center"><br />अरेच्चा ही चीज ओळखीची असूनही अनोळखी का बरं वाटते आहे? भीमपलासच्या कोमल ग नी ची जादू असावी का? का रेहमानच्या पॉपचा परिणाम आहे? काही कळत नव्हतं. बसमध्ये, शाळेत, जेवताना सारखं मागे कुठेतरी हेच गाणं वाजत होतं. आणि मग एकदम चमकून गेलं! रेहमानने मूळ चीजेतून चक्क एक ऒळच गाळली आहे!<br />“लट उलझी सुलझा जा बालमा,<br /><strong>हाथ में मेरे मेहेंदी लगी है</strong>,<br />माथे पे बिंदिया बिखर गयी है,<br />अपने हाथ सजा जा बालमा!”<br />मग रेहमानच्या सिंथसाईझरच्या सुरांचं बोट धरून ऍलिससारखी थेट माझ्या लहानपणीच्या वंडरलॅंड्ला जाऊन आले.<br /> <br />पहिल्यांदा आठवला तो व्यास बाईंचा गाण्याचा क्लास. त्याला गाण्याचा क्लास का म्हणायचं हेच आधी मला कळायचं नाही. कारण ते तर एक छान गाणारं घरच होतं. बाबांबरोबर पहिल्यांदा मी तिथे गेले तेव्हा बाहेर हा चपलांचा खच पडला होता. “बाबा, एवढया लोकांसमोर मी काय गाणार? आपण घरी जाऊयात.” असं मी म्हटल्यावर बाबा म्हणाले होते, “ अगं देवळाबाहेर पण ब-याच चपला असतात. म्हणून काय माणसं देवळात जात नाहीत का?” तेव्हापासून आजपर्यंत मला गाणं म्हटलं, ऐकलं, गुणगुणलं की देवळात आल्याचाच भास होतो.<br /><br />शेवटी हो नाही करत करत आत पाय ठेवला. आजूबाजूला बघण्याची तर हिंमतच होत नव्हती. अलगद जाऊन समोर पाठमो-या बसलेल्या लोकांच्यात गुपचुप मिसळून जावं असं वाटत असतानाच एकदम सगळं शांत झालं. आणि आतापर्यंत दिसणा-या पाठींचे चेहरे होऊन वीसएक डोळे माझ्याकडे बघून लुकलुकायला लागले. तेवढयात लांबून एक आवाज म्हणाला, “ सरगम म्हणून दाखव पाहू!” पेटीच्या सुरात सूर लपवत म्हटलं एकदाचं सरगम. त्याबरोबर तो आवाज बाबांना म्हणाला, “चला आता तुम्ही बाहेर बसा. एका तासाने गाणं संपलं की पुढचं बोलूयात.” अशाप्रकारे फारसं नाट्यमय काहीही न घडता आमच्या गळ्यावर सुरेलपणाचं शिक्कामोर्तब झालं. आणि मग आठवड्यातून दोन दिवस डोक्याबरोबरच गळाही चालता व्हायला लागला.<br /><br />क्लासमधे अगदी नवीन नवीन असताना मी सगळ्यात मागे, कधीही पळून जाता येईल किंवा चपलांच्या ढिगातून चपला लवकर मिळतील अशा मोक्याच्या ठिकाणी बसायचे. पण एक दिवस पहिल्या फळीतल्या काही लोकांच्या अनुपस्थितीमुळे बाईंनीच मला पुढे बसायला बोलावलं. गृहपाठ, परिक्षा, मार्कं, प्रश्न ही भानगड नसल्यामुळे मीही लगेच पुढे गेले. आणि मग एवढे दिवस लांबून बघितलेला व्यासबाईंचा चेहरा एकदम झूम इन केल्यासारखा जवळ आला. आतापर्यंत बाईंच्या आवाजाशी माझी ओळख होती. पण आता त्यांच्या गालावरच्या खळीशी, मधेच लखकन चमकणा-या खड्याच्या चमकीशी, लता मंगेशकरांसारख्या लांब पण पातळ वेणीशी हळूहळू ओळख व्हायला लागली. <br /><br />बाईंच्या डाव्या हाताच्या बोटात सोन्याची अंगठी होती. गाणं शिकवत असताना बाई पेटी तर वाजवतंच पण पेटीच्या भात्यावर अंगठीवाल्या हाताने ताल देत. कुणी बेसूर होत असेल तर पेटीवरचा उजवा हात जोरात चाले आणि बेताल होत असेल तर भात्यावरचा डावा हात जोरजोरात ताल देऊ लागे. आमच्या घरी पेटी आणल्यावर मी बाईंची नक्कल करत तसंच भात्यावर ताल देत एक गाणं वाजवलं तर कुणीतरी म्हणालं, “व्वा! पेटीवर तबला चांगला वाजवतेस तू!”<br /><br />मग एक दिवस बिहागातली ही चीज शिकले. बिहाग शिकले तेव्हा त्यातल्या शुद्ध-ती्व्र मध्यमाच्या लपाछपीतून तयार होणारा तरल, अवखळ शृंगार कळण्याचं माझं वय नव्हतं. आता मात्र त्या सुरेल धुक्यामागे लपलेली प्रेयसीची आर्जवं, तगमग अस्पष्ट दिसते आणि शब्दांचं चित्र होतं.<br />“लट उलझी सुलझा जा बालमा,<br />हाथ में मेरे मेहेंदी लगी है,<br />माथे पे बिंदिया बिखर गयी है,<br />अपने हाथ सजा जा बालमा!”<br />सोळा शृंगार करून प्रियकराची वाट पहाणारी कुणी यौवना. पण ज्याच्यासाठी हे सगळं करायचं तो मात्र कुठेतरी दूर. मग तिचे मेंदीने भरलेले हात तिच्या मदतीला येतात. ती मनातच त्याला म्हणत्येय, “ह्या बटा बघ नां कशा गुंतून बसल्यात….आणि त्यातच ही बिंदी पण विस्कटली आहे…पण ह्या मेंदीने माझे हात बांधले आहेत रे… आता तूच ये आणि आपल्या हातांनी नीट करून जा”…एवढंच. ह्या चीजेत शृंगारिक असं काहीच नाही. पण शृंगार मुळी शब्दांत नसतोच. तो असतो मनात. गाण्याच्या दोन ऒळींच्यामधे फक्त आपलाच असा एक गाव असतो. सूर काय किंवा शब्द काय. ते आपले एखाद्या will-o-the-wisp सारखे आपल्याला फक्त त्या आपल्याच गावात घेऊन जातात एवढंच. म्हणूनच षड्जाला स्पर्श न करता अव्यक्तच रहाणारा “लट उलझी” मधला शृंगार मला खूप आवडतो.<br /><br />ही चीज ऐकली की आणखी एक आठवण झाल्याशिवाय रहात नाही. ती म्हणजे मेंदीची. मेंदीचे तयार कोन मिळत नव्हते तेव्हापासून मी मेंदी लावत आलिये. किंबहुना मेंदी प्रत्यक्ष हातांवर लागेपर्यंतच्या सगळ्याच गोष्टी माझ्यासाठी एक सोहळा होत्या. हिरव्या भुरभुरीत मेंदीचा रानटी वास, त्यात चहाचं लालभडक आधण मिसळलं जात असताना हळूहळू गडद होत जाणारा तिचा रंग, मऊशार पोत, निलगिरीचा उग्र वास हे सगळं मला काल केल्यासारखं आठवतंय. मला मेंदी लावायची जरी प्रचंड हौस असली तरी ती लावण्याचं कसब मात्र माझ्याकडे नाही. ब-याचदा पुस्तकात पाहून काढायला घेतलेल्या मेंदीची परिणिती वैतागून मेंदी हातांवर फासण्यात होत असे.<br /><br />मग आमच्या शेजारच्या मारवाडी कुटुंबातल्या बायड्यांना माझी दया येऊन शनिवारी रात्री तिचं काम आटपल्यावर मेंदी लावून देण्याचं आश्वासन देई. मग तो दिवस संपण्याची वाट पहाताना, ती विसरणार तर नाही नां म्हणून तिच्या अवतीभवती घुटमळताना वाटणारी बालसुलभ उत्सुकता, अपेक्षा, आनंद असे अनेक भाव मेंदी म्हटलं की आजही माझ्या मनात दाटून येतात. मेंदी लावताना कोनातून एका तालात झरणा-या, आपसूक एका सुबक आकृतीत पडणा-या ओल्या रेषा पहातंच रहाव्यात असं वाटे. कदाचित माझ्या उनाड स्वभावात नसलेला आखीवरेखीवपणा तात्पुरता का होईना पण मेंदीच्या रेषांतून माझ्या हातात आल्याचं समाधान मला तेव्हा मिळत असावं. माझ्या हातावर मेंदी “पुरे आता” इतकी रंगते. त्यामुळे माझे हात बघून कुणीतरी, “सासरी लाड होणार तुझे” असं थट्टेने म्हणालं होतं. पण मेंदी रंगल्याच्या आनंदापलिकडे दुसरा कसलाच विचार यायला तेव्हा मनात जागाच नव्हती.<br /><br />आईकडून मुद्दाम मागवलेला मेंदीचा कोन इथे कित्तीतरी दिवस फ्रिजमध्ये तसाच पडून आहे. त्यातली मेंदी कोरडी झाली असली तरी मेंदीशी जोडलेल्या आठवणी मात्र अजून ओल्याच आहेत.<br /> गुलजारच्याच शब्दांत सांगायचं तर…</div><div align="center">“इकबार वक्त से लम्हा गिरा कहीं,<br />वहां दास्तां मिली, लम्हा कही नहीं”<br />रे<span class="">ह<span class="">मान ने </span></span> त्याच्या गाण्यातून वगळलेल्या ओळीच्या माझ्यापुरत्या आता आठवणी झाल्या आहेत। मनमोहिनी ऐकताना त्या नसलेल्या ओळीची जागा ह्या आठवणी घेतात आणि गाणं पूर्ण होतं.</div>Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com6tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-2332708523481615512009-05-19T05:02:00.000-07:002009-05-19T05:05:03.610-07:00उंदीरनामाअगदी लहानपणी उंदीर मला आवडायचा. कारण तेव्हा जेरी किंवा मिकी माऊस हाच खरा उंदीर अशी उंदराची प्रतिमा भलतीच ग्लॅमरस होती. खरा उंदीर पाहिला तेव्हा अशा विध्वंसक आणि पाताळयंत्री प्राण्याला गोंडस रूप देताना वॉल्ट डिस्नेने किती कल्पकता खर्ची घातली असेल ह्याचा अंदाज आला. बहुतेक जो जेरीस आणतो तो जेरी असंही वाटलं. शाळा-कॉलेजात असतानाही माझ्या कित्येक स्वप्नांचा व्हिलन उंदीर (किंवा उडरं झुरळ) असायचा. घरची बेल वाजते आणि दरवाजा उघडावा तर शे दीडशे गलेलट्ठ उंदीरांची टॊळीच घरात शिरते किंवा एम. ए. चा पेपर आहे आणि माझ्या सगळ्या नोट्सचं उंदराने भुस्कट पाडलंय अशी स्वप्न मला कितीतरी वेळा पडायची. तर खरंच एका शनिवारी भल्या पहाटे दहा वाजता आत्तापर्यंत पाहिलेली सगळी भयावह स्वप्न आता सत्यात उतरणार म्हणून आमचे डोळे खाड्कन उघडले.<br /><br />तर झालं काय की सकाळी झोपेतच स्वैपाकघरातलं काचेचं दारवालं कपाट उघडणार तोच आत एक काळी लांबट आणि ओलसर गोष्ट दिसली. डोळे लहानमोठे करून, लांबून-जवळून कसंही पाहिलं तरी इतकी किळसवाणी गोष्ट उंदराच्या लेंडीशिवाय दुसरं काहीही असूच शकत नव्हतं. किडयांना मारायचा जबरदस्त पूर्वानुभव असल्यामुळे चिरडणे, चेचणे, जाळणे, फटकारणे, झोडपणे अशा कारवायांत मी एव्हाना तरबेज झाले होते. पण ह्यापैकी एकही कौशल्य उंदराच्या बाबतीत उपयोगी पडणार नव्हतं. त्यानिमित्ताने Variety is the spice of life या उक्तीला अनुसरून वीकांत मसालेदार होणार अशी चिन्ह दिसायला लागली.<br /><br />तो उंदीर बहुतेक त्या कपाटाबरोबर सरळ माझ्या डोक्यातच घुसला होता. कारण लगेच माझ्या मेंदूने तार्कीक आणिबाणी जाहीर करून टाकली. परिणामी एरवी ज्याच्यासाठी मी इतरांना वेड्यात काढलं असतं अशा गोष्टी मीच करून बसले.<br />पहिल्याप्रथम वेळकाळाचा काहीही विचार न करता आधी भारतात आईला फोन लावला. पण त्यामुळे उंदीर आणि आई ह्या दोघांना काहीच फरक पडला नाही. शेवटी माझीच आई ती! “अगं पिंजरा वगैरे पाठवू का इथून? का गुरख्यालाच पाठवू?” अशी प्रेमळ शब्दांत विचारपूस झाल्यावर दुस-या मिनिटाला संभाषण संपले.<br />दुसरी गोष्ट म्हणजे ज्या कपाटात संभावित लपून बसले होते ते कपाट आजपासून उघडायचेच नाही असं मी मनातल्या मनात ठरवून टाकलं. कारण त्यामुळे तो उंदीर स्थानबद्ध होऊन त्याला पकडणं सोपं जाणार होतं. पण कपाट लाकडी असल्याने बाहेर पडण्यासाठी उंदीर स्वतःची मदत स्वतःच करू शकतो एवढी एकच जुजबी गोष्ट माझ्या लक्षात आली नाही. (जाऊ द्या हो! महान माणसांना असल्या बारीकसारीक चुका माफ असतात!)<br /><br />उंदराविषयी आजही माझ्या मनात संमिश्र भावना आहेत. तो दिसत असताना भीती वाटते; आणि दिसत नसताना राग येतो. गुपचुप घरात घुसतो काय, वाट्टेल ते कुरतडतो काय किंवा जिथेतिथे आपल्या खुणा सोडून जातो काय…बरं हा जर माणूस, मांजर किंवा कुत्रा असता तर मी माझ्या रागाचा बोलून, उपाशी ठेवून, आदळाआपट करून निचरा केला असता. पण उंदराला मात्र माझ्या रागाचं काहीही सोयरसुतक नसतं. उलट कुठलंही काम करत असताना माझ्या मेंदूचा एक भाग मात्र सतत “तो आत्ता काय करत असेल?” ह्याचा विचार करत रहातो. मग साला आपल्याला आपल्याच घरात बेशिस्त वागण्याची चोरी होते. म्हणजे एरवी केळी वगैरे मी बिनधास्त डायनिंग टेबलावर ठेवते. पण तो आल्यापासून जाळीच्या पिशवीत आणि ती जाळीची पिशवी एका प्लॅस्टिकच्या पिशवीत ठेवायला लागले. एवढे कष्ट करूनही हा पठ्ठा ती पिशवी, जाळी आणि केळी हे सगळंच कुरतडू शकतो ही काळजी बाकी राहिलीच. थोडक्यात त्याच्यापुढे आपण अगदीच हॅss आहोत असं मला एकसारखं वाटायला लागलं.<br /><br />तर अशाप्रकारे वीकांत तर तापदायक गेलाच पण पुढचा संपूर्ण आठवडा तसाच तोंड दाबून बुक्क्यांचा मार सहन केला. पण उंदराचं भिजत घोंगडं तसंच होतं. ह्याच वेगाने काम केलं तर काहीही करायची गरज न पडता त्याचं यथावकाश वृद्धापकाळाने निधन होईल अशी शक्यता वाटून शाळेतल्या लोकांशी सल्लामसलत करायचं ठरवलं.<br /><br />बराच उहापोह झाल्यावर वेगवेगळे मार्ग पुढे आले. लोखंडी पिंजरा हा ऑप्शन जपानमधे केव्हाच मोडीत निघाला आहे असं कळलं. आणि हायटेक पिंज-याची किंमत ऐकल्यावर त्यापेक्षा मायभूमीहून आयात करणे परवडेल असं वाटलं. दुसरा उपाय म्हणजे चिकटपट्टीचा. पण उंदीर तिच्यावर चिकटलाच तर त्या जिवंत उंदराची विल्हेवाट कशी लावणार? असा प्रश्न पडल्याने चिकटपट्टीवरही काट मारली. रहाता राहिली विषाची गोळी. गोळ्या मी विकत घेऊन त्या घरात ठिकठिकाणी पेरून ठेवल्या तर त्या खायचं आणि बाहेर जाऊन मरण्याचं काम उंदीर स्वतःचं स्वतःच करणार असल्याने हा कामाची समान वाटणी असलेला पर्याय मला सर्वाधिक पटला. अडचण एकच होती ती म्हणजे उंदीराचे अड्डॆ अजूनही गुलदस्त्यात असल्याने सुरुंग नेमके कुठे पेरावे हे समजत नव्हते.<br /><br />शेवटी अंदाजाने फ्रीजच्या आगेमागे, कपाटाच्या आजूबाजूला अशा सहा गोळ्या ठेवल्या. (अजूनही मी कपाट उघडायची हिंमत होत नव्हती.) वाट बघण्यात अजून दोन आठवडे गेले. मी आपली रोज गोळ्या तपासून पहात होते. पण गोळ्यांच्या संख्येत किंवा आकारमानात ढिम्म फरक पडला नव्हता.<br /><br />आता जवळजवळ एक महिना झाला होता. तोपर्यंत माझ्याकडे उंदीर आला असल्याची दवंडी पिटून झाल्यामुळे लोकही मूषकवधाच्या सुरम्य कहाण्या ऐकण्यासाठी उतावीळ झाले होते. पण सांगण्यासारखं काहीच घडत नव्हतं. अगदीच नाही म्हणायला रोज त्याची खुडबुड ऐकू येऊन मला जागरणं होत होती.<br /><br />ज्या कपाटात तो घुसबंडा लपून बसला होता तिथे मी काचेची भांडी, झालंच तर पापड आणि मसाल्य़ाची पाकिटं ठेवते. जपानी उंदराला आपले बेडेकर, लिज्जत, बादशहा वगैरे न झेपून त्याचा उपासमारीने आधीच बळी तर गेला नसेल नां? आणि जिवंत उंदरापेक्षा मेलेला उंदीर अधिक त्रासदायक असतो ह्या उक्तीनुसार शेवटी ते कपाट उघडायचं ठरवलं. दार उघडल्या उघडल्या उंदीर टुणकन अंगावर उडी मारेल अशी मनाची पूर्वतयारी करून दार उघडलं. अरे! पण काहीच झालं नाही. आणि जिच्यामुळे हे सगळं घडत होतं ती आमची कृष्णवर्णा नायिका मात्र अजूनही जशीच्या तशीच पडून होती. आजवर जिला मी काचेच्या बाहेरून पहिलं होतं तिला काचेच्या अलिकडून आज प्रथमच पाहिलं आणि कपाळाला हात लावला. इथे मिळणार नाही म्हणून घरून हौसेने आणलेल्या हवाबाण हरडेच्या पाकिटातून सांडलेली ती एक गोळी होती.<br /><br />ह्या गोष्टीला एव्हाना चार पांच महिने झालेत. आता स्वप्न आणि झोप ह्यांचं चक्र पुन्हा सुरळीत चालू झालं आहे. पण हवाबाणची दोन अख्खी पाकीटं संपवूनही खोट्याखोट्या उंदराकडून झालेला माझा खर्राखुर्रा पोपट मात्र अजूनही माझ्या पचनी पडलेला नाही.Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-54210038896166115892009-02-23T22:28:00.000-08:002009-02-26T23:49:34.752-08:00जपान रिटर्न्ड<div align="left">बाकी काहीही म्हणा पण जपानात राहिल्याचे फायदे आहेत बरं. म्हणजे बघा, जपानहून परत आल्यावर मुंबईतला महागाईचा प्रश्न सुटल्यासारखा वाटतो; घरांची छतं उंच वाटायला लागतात; रस्ते लांब रुंद वाटायला लागतात; भारतातही रस्त्यांवर सिग्नल असतात ह्याचा साक्षात्कार होतो; आणि रस्त्यावरच्या गाडयांच्या आणि माणसांच्या प्रवाहातून प्रवाशांना लीलया नैयापार लावणा-या बेस्टच्या चालकांचा आणि वाहकांचा प्रचंड अभिमान वाटायला लागतो.<br />पण त्याचबरोबर काही साईड-इफेक्टसही आहेतच. जपानमध्ये असताना जरी मला एकदाही भूकंप जाणवला नाही तरी घरी परत गेले असताना मला आणि इतरांना बसलेले भूकंपाचे काही सौम्य धक्के…</div><div align="left"><br /><strong>मला बसलेला धक्का</strong><br />स्थळ: हनुमान मार्ग, विलेपार्ले<br />रिश्टर स्केल: २-३<br />सालाबाद्प्रमाणे ह्याही वर्षी सात वाजता आय. सी. आय. सी. आय. बॅंकेच्या कट्टयावर भेटायचं ठरलं. मी एकटीच मुलुंड नावाच्या परग्रहावरून येणार होते. अशावेळी मर्फीच्या नियमानुसार गाडया हमखास लेट असतात हे लक्षात घेऊन नेहमीपेक्षा चांगला अर्धा तास अगोदर निघाले आणि अगदी सात नाही पण सात पाचला संकेतस्थळी पोचले. बघण्यासारखे इतरही लोक तिथे असल्याने सव्वा सात कसे वाजले ते कळलंच नाही. मग मात्र न राहवून फोन लावला.<br />मी: हॅलो…मॅडम आहात कुठे? सातला भेटायचं ठरलं होतं! मी लांब राहून सर्वात आधी पोचली आहे याबद्द्ल तुला काही लाज???<br />ती: थंड घे. दोन मिनिटात निघतेच. तोपर्यंत तू ४९-९९ मधे जाऊन टाईमपास कर.<br />मी: काssssय??<br />ह्यावर नॉर्मल माणसं सॉरी म्हणतात पण आमच्या ब्रुटसने मलाच वर एक शामची आई छाप डायलॉग कम टोमणा मारला.<br />ती: बाळ शाम, शरीराने भारतात आलास तसाच मनानेही येण्याचा प्रयत्न कर हो.<br /><br /><br /><strong>आईला बसलेला धक्का<br /></strong>रिश्ट्र स्केल आईच्या मते १० वगैरे।<br />आई: काय गं, परिक्षा कशी झाली?<br />मी: रिझल्ट लागेपर्यंत उत्तम.<br />आई: रिझल्ट कधी आहे मग?<br />मी: नवव्या महिन्यात!<br />आई: काssssssssssssssssय????? बरी आहेस नां???<br />मी: ही हा हा हा…..<br /><br /><strong>जपानी न येणा-या लोकांसाठी तळटीप</strong><br />जपानीत महिन्यांना नावे नसतात. जानेवारीला पहिला महिना, फेब्रुवारीला दुसरा महिना असं म्हणतात. त्यामुळे नववा महिना म्हणजे सप्टेंबर ही गोष्ट हुशार वाचकांच्या लक्षात आलीच असेल.<br /><br /><strong>मराठी न येणा-या लोकांसाठी तळटीप</strong><br />अरे हो! ते हा ब्लॉग वाचण्याच्या भानगडीतच पडणार नसल्याने प्रश्न मिटलेला आहे.आणि जर चुकून तुम्ही कुण्या अमराठी भाषिकाला हा किस्सा विनोद म्हणून सांगितलातच तर स्वत:चा पोपट होऊ नये म्हणून तुम्ही यथाशक्ती उकल करालच की! <span class=""></span></div>Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com9tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-62704002290361516262009-01-25T03:14:00.000-08:002009-01-25T03:16:26.144-08:00ऒळखीचे भेळवालेमुंबईच्या कुठल्याही नाक्यावर असतो तसाच आमच्याही नाक्यावर एक भेळवाला होता. ब-याच लहानपणीपासून माझा त्याच्यावर (म्हणजे त्याच्या भेळेवर) डोळा होता. आपण चांगले मार्क मिळवावेत आणि मग आईने “जा, नाक्यावरच्या भेळवाल्याकडून भेळ घेऊन ये” असं म्हणावं असं माझं एक माफक स्वप्न होतं. पण आईपुढे आमची डाळ शिजत नसे. त्यामुळे इव्हसारखंच मलाही त्या भेळेच्या “forbidden fruit” चं कायम आकर्षण वाटत राहिलं.<br />आणि मग एका कोजागिरीला भय्याची भेळ खायचा “दुग्धशर्करा” योग आला आणि मग पुन्हा पुन्हा आला, येतच राहिला. कोजागिरीच्या दिवशी लक्ष्मी “को जागर्ती” असं म्हणत जागत्या घरी जाते असं म्हणतात. ब-याच कोजागिरीच्या रात्री मी लक्ष्मीच्या नव्हे तर भय्याच्या भेळेच्या आमिषाने जागून काढल्या आहेत. एवढंच नव्हे तर खुद्द लक्ष्मीदेखील चांदण्या रात्री भेळेसारखा ’स्वर्गीय’ (की ’पार्थीव’?) आनंद लुटायला येत असावी असा माझा पक्का समज आहे.<br />खरं म्हणजे भेळ घरच्या सगळ्यांना खायची असायची पण ती आणायला मात्र कुणीच तयार होत नसे. अशावेळी स्वयंसेवकगिरी करायला अस्मादिक एका पायावर तयार. त्याचं एक कारण म्हणजे तिथे उभं राहिल्यावर कधी चटणी-बटाटा, कधी तिखटमीठ लावलेली करकरीत कैरी, कधी शेव-कुरमुरे अशी चविष्ट खिरापत न मागताच मिळत असे. आणि दुसरं म्हणजे प्रत्यक्ष भेळेइतकीच भेळेच्या प्रोसेसच्याच मी एवढी प्रेमात होते की भेळ खाण्याचा अर्धा आनंद मला ती खाण्याआधीच मिळत असे. (असाच आनंद मला डोसा घालताना पळीबरोबर गोल फिरणारे डोसावाले किंवा टोमॅटो/ बटाटयाच्या चकत्या फ्रिस्बीसारख्या बरोब्बर पावावर उडवणारे सॅंडविचवाले पाहिले की पण होतो!)<br />वर्षानुवर्ष भय्याची यायची वेळ आणि जागा एवढया ठराविक होत्या की बिस्किट फॅक्टरीचा पाचचा भोंगा कशासाठी होतो? तर पार्लेकरांना भय्याच्या येण्याची वर्दी देण्यासाठी असा समज झाला किंवा “नाका म्हणजे काय?” असं विचारल्यावर कुण्या बालकाने “जिथे रस्ते आणि भेळवाला मिळतात अशी जागा” असं उत्तर दिलं तर गैर वाटू नये.<br />एकदा का तो त्याच्या पिचवर स्थिरस्थावर झाला की मग एखाद्या सैन्याच्या कमांडरच्या थाटात बहुतांच्या रसनेवर राज्य करण्याची त्याची तय़ारी सुरू होई. कुरमु-यांवर निखा-यांचं मडकं ठेवणे, गाडीच्या आतल्या बाजूने कैरी, बटाटा, कांदे, टोमॅटो अशी रंगीबेरंगी चळत रचणे, मासिकांचे गुळगुळीत आणि साधे कागद वेगळे करून फर्रकन ओढता येतील अशा अंतरावर लावणे, चटण्या तयार करणे ही कामं होईहोईपर्यंतच “भय्या, दो भेल..एक मीठा कम, एक जैन बनाना…इस्त्रीका कपडा लेके आता हू।“ अशी कुणीतरी ऑर्डर देऊन गेलेला असे. भय्याची वाट पहाणारी माझ्यासारखी अनेकजण असतील पण तयारी होऊन गि-हाईकांची वाट पहाणारा रिकामटेकडा भय्या मी कधीच पाहिलेला नाही.<br />मला सर्वात आकर्षण वाटायचं ते तो कांदा कापताना. प्रथम कांद्याची साले आणि शेंडी काढून सोलीव कांदा डाव्या हातात धरून तो त्यावर उभे काप देई. आणि मग कांदा एका लयीत गोल फिरवत खसाखस आडवे काप देई. त्याबरोब्बर कांद्याच्या छोट्याछोट्या चौकोनी तुकड्यांचा पांढ-याशुभ्र खच काही क्षणात जमा होई. इतर वेळेस भल्याभल्यांना रडवणा-या कांद्याचा भय्याच्या हातात मात्र सपशेल पांढरा बावटा! मी कित्येक वेळा कांदा तसा चिरून पहायचा प्रयत्न केला पण प्रत्येक वेळी कांद्याची दोन शकलं आणि माझी फजिती मात्र झाली.<br />पहावं तेव्हा भय्याभोवती माणसांचा गोतावळा जमलेला असे. कारण भेळेइतकाच तो नाका म्हणजे रसभरीत गप्पांचादेखील अड्डा होता. हिंदीमध्ये ’बातें बनाना’ असं का म्हणतात हे भेळवाल्यापाशी दोन मिनिटं थांबूनसुद्धा सूज्ञ्यांना लगे़च लक्षात येईल. बरं तिथे जमणारी सगळीच माणसं सरळसाधी होती असं नाही. काहीजण त्याच्या गाडीपाशी नुसतेच टाईमपास करायला येत; काही गप्पांबरोबरच शेवेवर हात मारत किंवा पु-या लाटत; काही भेळ मागवून पैसे खात्यात जमा करायला सांगत. पण ह्या नानापरीच्या गि-हाईकांवर वैतागलेला, पैशाचा तगादा लावणारा भय्या मी ऐकलेला नाही. उलट ही सगळी रिकामटेकडी माणसं भय्याने सांगताच भेळेच्या पुडया बांधणे, बटाटे सोलणे, भेळ नेऊन पोचवणे अशी चिल्लर कामे करायला लगेच तयार होत. वर भय्याचं त्यांना प्रोत्साहन “आप सेवममरा मांगते है जरूर पर काम बढिया करें हों। एक दिन मेरी छुट्टी करोगे।“ ग्राहकराजावरच गुपचुप राज्य करायचं अचाट कौशल्य त्याच्याकडे होतं. ही सगळी माणसं त्याच्या चटपटीत भेळेसाठी तिथे जमत की मधाळ गप्पांसाठी हे ठरवणं खरंच कठीण आहे. <br />पुढे आम्ही घर बदललं आणि मग ओघाने भेळवालाही बदलला. पण पहिल्या प्रेमासारखा ह्या पहिल्या भेळवाल्याने मनातलाही एक नाका कायमचा व्यापून ठेवला आहे.<br />***<br />दुसरा एक माझ्या आठवणीतला भेळवाला म्हणजे दादर स्टेशनवरचा. जनसामान्यांच्या उदरभरणाचा भार आपल्या अगडबंब पोटावर पेलणारा तो दादरचा भेळवाला पाहिला की मला अवघ्या पृथ्वीचा भार आपल्या खांद्यावर पेलणारा ग्रीक पुराणकथेतला ऍटलासच आठवतो. ट्रेनमधली खिडकीजवळची जागा, गार वारा, खिडकीतून दिसणारी झोपेला आलेली मुंबईची झगमग, जिभेवर रेंगाळणारी सुक्या भेळेची चटपट आणि आठवणी चाळवणारी एफ. एम.वरची गाणी अशा खास मध्यमवर्गीय सुखासाठी कित्येक वेळा फास्ट ट्रेन सोडून स्लो ट्रेनने जाण्याचा मोह मला आवरता आलेला नाही. <br />प्लॅटफॉर्मवरच्या वर्दळीमुळे असेल किंवा पानाच्या तोब-यामुळे माहित नाही, पण ह्या भय्याचा आवाज ऐकण्याची संधी फार कमी वेळा आली. त्याच्या आजूबाजूला झडणा-या राजकारण, कला, क्रीडा, तेजी मंदीवरच्या चर्चाही त्याची लय कधीच बिघडवू शकल्या नाहीत. एखाद्या कसलेल्या गायकाने ताना मुरक्या घेऊन समेवर यावं तसंच याने पुढ्यातल्या दहा पिशव्यातून हात फिरवून शेवटी पुरी खोचलेली पुडी आपल्या हातात द्यावी. मला भेळेत चणे आवडत नसत आणि हा तपशील मी एकदाच त्याला सांगितल्याचं माझ्या आठवणीत आहे. मला खात्री आहे की माझ्यासारख्याच त्याच्या अनेक रसिकांचे ’वर्ज्य’ त्याच्या मेंदूत कायमचे साठवले गेले असतील.<br />त्याच्या आजूबाजूला कणीसवाले, चटपटे चणेवाले असे अनेक rivals होते. एकदा कुणीतरी भय्याला म्हटलं, “भय्याजी, देखो सभी लोग कैसे भाव बढा रहें है। आपही हो जो सदियोंसे ५ रुपियें में भेल खिलाते आये हो। आपभी बढाईए… ” त्याच्यावर तो आधी नुसताच तोबरा सांभाळत हसला. आणि मग म्हणाला,”एक बात यू हैं की भाव पाच से सात करो तो छुट्टें पैसे देने होंगे। आजकल छुट्टोंकी शार्टेज हैं साब। और दुसरी दिलकी बात कहें तो सिर्फ़ रुपिये नही तो लोगोंकी दुवाए भी तो हम कमाते है। पैसोंसे जेब भरे पर दिल तो नहीं…एक जमाना था जब हम भी आये थे बम्बई मुलुकसे…दो रुपियोंकी कीमत हमही जाने।“ आणि पहिल्यांदाच मला भय्याच्या विशाल देहामागचा तेवढाच विशाल माणूस दिसला.<br />***जपानात आपल्या भेळवाल्यांसारखेच ताकोयाकी, ताईयाकी, ओमोची वगैरेंचे स्टॉल दिसतात. पण बाह्य रूप सोडल्यास भेळवाल्याशी त्यांची तुलनाच होऊ शकत नाही. भेळ हा चमच्यांच्या मापाने, कॅलरीचा हिशेब मांडत बसणा-यांचा प्रांत नव्हे. तिथे बचके आणि मुठींचं राज्य चालतं. (हां आता चवीचं परिमाण स्वच्छता असेल तर गोष्ट वेगळी!) आमचा भय्या नसेल इथल्या एप्रन घातलेल्या ताकोयाकीवाल्याएवढा अदबशीर पण शेव कुरमु-यांचे किंवा पुरीचे ऊठसूट एक्स्ट्रा चार्जेस नाही लावत. ताकोयाकीवाल्याच्या पारदर्शक काचेतून पलिकडची स्वच्छता आणि काटेकोरपणा दिसतो. पण काचेमागचा ताकोयाकीवाला मात्र माझ्यासाठी आजतागायत अदृश्य आहे. प्रत्येक पदार्थात त्याच्या कर्त्याचा अंश असतो म्हणे! जेव्हा तो मला जपानात सापडेल तेव्हा मला आमच्या भेळवाल्याची उणीव इथे भासणार नाही.Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com6tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-85117597902712128412008-09-26T09:15:00.000-07:002008-09-26T09:16:54.556-07:00लग्नअसेच गणपतीचे दिवस. दणकवून झालेल्या आरत्या, डाव्या उजव्या बाजूंचं साग्रसंगीत जेवण, अटीतटीने खाल्लेले मोदक आणि मोदकांवर तुपाएवढांच पळ्यांनी पडणारा आग्रह असं झोपेचं मस्त रसायन जमलं होतं. पण लवकरच पाहुण्यांची ये-जा सुरु होणार म्हणून प्रत्येकाचंच बाजीप्रभू होऊन खिंड लढवणं चालू होतं. एवढयात कोणीतरी ताईच्या लग्नाचा अल्बम आणला आणि मग गप्पा पुन्हा रंगात आल्या. ब-याच वेळाने लक्षात आलं. आत्तापर्यंत अखंड चिवचिव करणारं, मावशीला टेडी बेअर समजून चिवळणारं माझं भाचरू कुठे गेलं? आतल्या खोलीत शोधलं, बाहेर शोधलं, अगदी शेजारी पण विचारलं त्यात ५-७ मिनिटं गेली असतील नसतील तेवढयात स्वयंपाकघरातून एक ठणठणीत आवाज आला. “मी इथे आहे!” (“तुम्हाला मोठया माणसांना एवढं साधं कसं कळत नाही?” असं मनात असताना सात्विक रागाचा जो एक नैसर्गिक टोन लागेल तोच टोन…अर्थात तिच्या दृष्टीने पोकेमॉनमधल्या पिकाचू आणि बल्बासॉरची लढाई झाली तर कोण जिंकेल हे सांगता न येणारं कोणीही लहानंच होतं! त्यामुळे नेमकं उलट तिच्या मनात आलं नसेलच असं नाही)<br />चेहरा स्वयंपाकघरातल्या फ्रीज आणि कपाटाच्या खबदाडीत बसल्याने घामाघूम आणि रागाने अधिकच गोलगरगरीत झालेला होता. अगदी थेट कंपासने वर्तुळ काढावं तसा! डोळे एकटक तिच्या आईवर रोखलेले… तेव्हा क्षणभर त्या टपो-या बोलक्या डोळ्यांना सांगावंसं वाटलं “तुम्ही जरा गप्प बसलात तरच मला तिचं बोलणं ऐकता येईल.” अशा सगळ्या एकंदर अवतारावरून मेलोड्राम्याची चिन्ह स्पष्टच दिसत होती.<br />“सांग बरं काय झालं??” ताई. <br />“तुम्ही माझे आई-बाबा आहात नां?” एकदम सिरियस सन्नाटा. (पाठीमागे एखादं शोकसंगीत असतं तर एकदम थेट क-केविलवाणा प्रसंग झाला असता!)<br />“अगं हो. असं का विचारतेस?” तिच्या आईचा सांत्वन मोड<br />“मग तुमच्या लग्नाला मला का नाही बोलावलंत? माझा एकपण फोटो नाहीए.”<br />अगदी तोंडाशी आलेलं हसू दाबत तिला मिठीत घेत शक्य तितक्या सहजपणे ताई म्हणाली,”मनू सॉरी! पण तुझा जन्म थोडा उशिरा झाला म्हणून… नाहीतर नक्की बोलावलं असतं तुला…”<br />“मी माझ्या बच्चूला माझ्या लग्नाला नक्की बोलावणार आहे”….तिच्या ह्या जाहीरनाम्यावर सगळ्यांनी खोखो हसून घेतलं.<br />*****<br />आणि असाच त्या दिवशी तोमोमीच्या लग्नाचा अल्बम पहात होतो. तेव्हा फोटोतल्या एका गोब-या गालांच्या किमोनो घातलेल्या छ्बकडीकडे बोट दाखवून ती म्हणाली,” ही रेना. माझी मुलगी. आता किती वेगळी दिसते नाही!”<br />इथे माझा आश्चर्याने आ वासलेला आणि मला ह्यात आश्चर्य वाटावं ह्याचे तोमोमीला आश्चर्य! अशा आश्चर्यांच्या देवाणघेवाणीलाच “सांस्कृतिक धक्का” म्हणत असावेत कदाचित.<br />तर ह्या सांस्कृतिक धक्क्यातून सावरत माझ्या निरागस मनात जे आगाऊ प्रश्न आले ते शक्य तितक्या नम्रपणे विचारले. “तुझ्या लग्नात तुझी मुलगी यावी हे कसं बरं झालं?”<br />“त्यात काय विशेष? इथे असं कितीतरी वेळा होतं!” माझ्या आश्चर्यात भर.<br />शेवटी एकदा सरळच विचारून टाकलं,” तुझं लग्न तुझ्या मुलीच्या जन्मानंतर कसं झालं?”<br />“तसं नाही काही. नव-याच्या family register मध्ये माझ्या नावाची नोंद झाली की रीतसर लग्न झालं असं आम्ही मानतो. लग्नाचा वाढदिवसही त्या नावनोंदणीच्या दिवशीच साजरा करतो. जिंजामध्ये जाऊन देवाच्या साक्षीने ’फक्त’ विधी होतात. ह्या लग्नविधी आणि रिसेप्शनच्या खर्च ४०,००००-५०,०००० येनच्या जवळपास होतो. तो करण्याची ऐपत आली की मग विधी केले तरी चालतात. मी दोन मुलांची आई झाल्यावर कुठे पुरेसे पैसे आम्ही साठवू शकलो.”<br />“एवीतेवी मुलं झालीच होती तर मग एवढया वर्षांनी ते ’फक्त’ विधी करण्याची काय गरज?” असाही प्रश्न मला पडलाच. (पण असले प्रश्न विचारायला सुधीर गाडगीळ असावं लागतं सई मुंडले नाही हे वेळीच लक्षात येऊन आवरलं.)<br />*****<br />चला म्हणजे फ़ारा वर्षापूर्वी माझ्या चिमखडया भाचीच्या बालमुखातून बाहेर पडलेले बोल जपानात खरे होऊ शकतात म्हणायचं म्हणून तिला फोन केला तर ती म्हणाली,”अगं तेव्हा मी लहान होते; पण आता मोठ्ठी झालिए. मला माहित्येय की लग्न झाल्यावरच बच्चू होतं. मग त्याला नाहीच बोलावता येणार नां आईबाबांच्या लग्नाला! तिने एप्रिल फूल केलं असेल तुला!”<br />ती आणि मी दोघीही किती बदलल्या आहोत ह्या विचाराने तेव्हासारखंच आत्ताही हसायला आलं.Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-6602715119347223902008-09-10T20:40:00.000-07:002008-09-10T20:41:00.191-07:00हाइकू पहावं करूनहाइकू हा नावाप्रमाणेच चिमुकला (जपानमध्ये जन्मला म्हणूनही असेल कदाचित!) पण अर्थपूर्ण काव्यप्रकार.<br />माझ्या शाळेतल्या जपानीच्या बाईंना विचारलं तर त्या म्हणाल्या की हाइकूला यमकाचं बंधन नाही. पण अक्षरसंख्येवर आणि शब्दनिवडीवर मात्र आहे. तीन ओळीत अनुक्रमे ५-७-५ सिलॅबल आवश्यक आहेत. आता मराठी आणि जपानीत सिलॅबल्स मोजण्याची पद्धत सारखी असल्यामुळे मराठीत हाइकू रचताना इंग्रजीएवढा प्रश्न येणार नाही. (उदा. हाइकू ह्या शब्दात हा-इ-कू अशी तीन सिलॅबल्स आहेत.)<br />हाइकू रचताना “किगो” नावाच्या खास हाइकूसाठी वापरल्या जाणा-या शब्दांचा वापर करणे आवश्यक आहे. हे शब्द रोजच्या बोलण्यात वापरले जात नाहीत. मराठीत उदाहरण द्यायचं झालं तर मला ऐवजी मजला, झाड ऐवजी तरू असे खास कवितेसाठी राखून ठेवलेले शब्द आपल्याकडेही आहेतच. जपानमध्ये चारही ऋतूंचं आपापलं असं वैशिष्ठ्य आहे. ते दाखवणारे हे शब्द असतात. पण हे बंधन लोक आजकाल फारसं पाळत नाहीत.<br />झालंच तर ओळ संपताना “किरेगो” म्हणजे ओळीचा शेवट दाखवणारे शब्दही वापरणे आवश्यक आहे. उदा. या/केरी/ओरु वगैरे. आता इतर भाषेत हाइकू लिहिणे कठीण होण्याचं कारण म्हणजे हे केरी/ओरु वगैरे शब्दच अर्थवाही असतात. उदा. कुठल्याही क्रियापदाला जोडून केरी आलं की त्या क्रियापदाचा अर्थ सरधोपट न रहाता “असं असेल का?” असा होतो. उदा. “वातारू” ह्या क्रियापदाचा साधा अर्थ “ओलांडणे” असा आहे. पण हेच जर मी “वातारीकेरी” असं म्हटलं तर “क्षयझ काहीतरी ओलांडत असेल का?” असा अर्थ सूचित होतो. (म्या पामराला ’जणू, भासे, गमे असे देशी शब्द आठवले!) ह्या छोट्याशा शब्दात अर्थाच्या खाणी असतात असं त्या म्हणाल्या. त्यामुळे इतर भाषेत इतक्या कमी शब्दांत पण तितक्याच प्रभावीपणे अर्थ व्यक्त करता येईलंच असं नाही.<br />साधारणपणे हाइकूचा विषय निसर्ग असतो. विषेशत: साध्याशाच गोष्टीतून नव्याने जाणवलेले काहीतरी, नैसर्गिक चमत्कार पाहिल्यावर कवीच्या मनात उमटणारे भाव, एखाद्या वेगळ्याच कोनातून टिपलेला निसर्ग वगैरे. उदा. माझ्या गावात एक जुना आणि अवाढव्य दगडी पूल आहे. त्याची उंची जवळजवळ ३० एक मीटर असावी. मध्यरात्री त्या पुलाखालून जाताना कवीला अचानक भास झाला की आत्ता कुणीतरी तो पूल ऒलांडून जात आहे. पण पाहिलं तर वर कुणीच नव्हतं. मग तो म्हणतो की कदाचित चंद्रच असावा! पुष्कळ प्रयत्न करूनही ही कल्पना मला मराठी हाइकूत नाही उतरवता आली. स्वत: मेल्याशिवाय स्वर्ग दिसत नाही हेच खरं!<br />आता एकदम वोरिजिनल, गरमागरम भज्यांसारखी कुरकुरीत कल्पना सुचेपर्यंत हाइकूदेवतेची प्रार्थना करणे किंवा तोपर्यंत इतर दिग्गजांनी तळलेल्या आयत्या भज्यांवर ताव मारणे ओघाने आलेच!Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com7tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-16147729739606574182008-08-26T00:01:00.000-07:002009-09-25T01:50:38.648-07:00असे पाहुणे येती...आतापर्यंत किडे ही फक्त करायची गोष्ट आहे अशी माझी प्रामाणिक समजूत होती. पण जपानला आल्यावर आपण आजपर्यंत करत आलो त्याला ’किडे करणे’ हे नाव किती सार्थ आहे हे कळून चुकलं एवढे विविध किडे पाहिले. इथल्या माणसांवरून इथल्या किड्यांच्या आकाराची कल्पना कृपया करू नये. म्हणजे इथली माणसं (सुमो सोडल्यास) अगदी सुबक ठेंगणी कॅटेगरीतली असली तरी किडे मात्र गुटगुटीत आणि बाळसेदार असतात. असतात. हे एकेक हाताच्या पंजाएवढे कोळी, कमावलेल्या शरीराची चिलटं, फावल्या वेळेत मारण्यासाठी रंगीबेरंगी माशा असे अनेक स्वघोषित रूममेट्स माझ्या घरी जाऊन येऊन असतात. देवाने पंख दिलेत म्हणून उगाच ते माझ्या कानाशी येऊन फडफडवण्यात त्या माशांना, जाळं विणता येतं म्हणून उगाच कानाकोप-यांत जाळी विणण्यात त्या कोळ्यांना, आणि रात्री सहा ढेंगा वर करून निवांत झोपायचं सोडून उगाच गगनभरा-या मारण्यात झुरळांना काय सुख मिळतं कोणास ठाऊक. पण ह्यांची आणि आमची शाळाकॉलेजपासूनची ओळख म्हणून खपवून घेते झालं! त्यामुळेच तर घरात सापडलेल्या पहिल्यावहिल्या मुकादेला मी निरागसपणे बाहेर टाकून जीवदान दिलं. <br />आता “मुकादे म्हंजे रे काय भाऊ?” यासारखे प्रश्न तुम्हाला पडणं किंवा दे च्या आधी मनातल्या मनात स्पेस द्यावंसं वाटणं सहाजिक आहे. प्रकरण ’चावट’ असले तरी रोमॅंटिक वगैरे अजिबात नाही. मुकादे हा शब्द जपानी चित्रलिपीत 百足असा लिहितात. ह्या दोन्ही चित्रांचा अर्थ अनुक्रमे ’शंभर’ आणि ’पाय’ असा होतो. ह्याचाच अर्थ मुकादे हा २० किंवा त्याहून अधिक पाय आणि दोन खतरनाक नांग्या असलेला काळाकुट्ट, तुरुतुरु पळणारा सेंटिपीड जातीचा किडा आहे. मराठीत मुक्याच्या देण्याघेण्याने मनात गुदगुल्या होत असल्या तरी मुकादेने मुका घेतला तर सूज, उलटया, अंग काळेनिळे पडून बधीरपणा येणे, जळजळ हे सर्व होतं. (अनुभव नसल्याने फार वर्णन करता येणार नाही!) पण माणूस मरत नाही हे नशीब. “मुकामुका होतंय” म्हणजे जपानीत “कसंतरी होतंय” त्यामुळे पठ्ठा जपानीत आपल्या नावाला जागून आहे. मुकामार मधला ’मुका’ म्हणजे काय हे मला माहित नव्हतं. त्याचा उगम बहुदा ह्या जपानी ’मुकामुका’ मध्ये असावा! असंही ऐकलंय की मुकादे नेहमी जोडीने फिरतात. त्यामुळे एक सापडला की दुसरा कुठेतरी निवांत प्लानिंग करत असेल हे सांगता येत नाही. मी जिथे रहाते तिथे औषधालाही माणूस सापडत नाही त्यामुळे जिवंत माणूस दिसला की माझ्यासारखाच मुकादेलाही आनंद होत असावा. आता आनंद व्यक्त करण्याची काहींची पद्धत असते चावरी! त्याला ते बिचारे काय करणार? असाही एक सहानुभूतीपूर्ण विचार माझ्या मनात येतो.<br />साधारण जूनच्या सुमारास जपानात ’त्सुयू’ म्हणजे ’मान्सून’ सुरु झाला की मुकादे फॉर्मात येतात. बाथटब, छान घडी करून ठेवलेले कपडे, चपला, उशा, गाद्या ह्या मुकादेच्या आवडत्या जागा आहेत. जपानी लोक साधारण मुकादे आला की त्याला प्लॅस्टिकच्या पिशवीत घालून वरून दगड / काठीने बडवतात, गरम तेलात / पाण्यात टाकतात, किंवा मुकादेसाठीचा फवारा मारतात. पहिला साकुरा ही जशी जपान्यांसाठी बातमी असते तशीच पहिला मुकादे ही माझ्यासाठी. म्हणजेच कोणीही क्षयझने “आज मी घरात मुकादे पाहिला” असं म्हटलं रे म्हटलं की त्यादिवशीपासून लगेच मी चपला, गाद्या, उशा, कपडे वगैरे काहीही आधी झटकून मगच वापरते. <br />अगदी पहिल्या वर्षी “तुला इथे येऊन एक वर्ष झालं तरी मुकादे नाही दिसला?? घाबरला वाटतं तुला!” अशी खूप टिंगल झाली. पण सवयीनुसार तीही मी झटकली.<br />आणि एक दिवस नेहमीसारखी़च घाईत शाळेत जायला निघाले होते. मोजे घालून बूट घालायला उचलला तर खाली एक आठ इंची मुकादे माझी वाट बघत वळवळत होता. हसावं की रडावं तेच कळेना. मुकादेचा स्प्रे, गरम पाणी, तेल, बत्ता, मुसळ, वरवंटा असं काहीही जवळ नसतानाच्या निःशस्त्र अवस्थेत मुकादेशी वीसेक हात करणे भाग होतं. (अवांतर: बुटाने मुकादे मरत नाही.) मराठमोळं रक्त उफाळून आलं आणि त्याच तिरमिरीत त्याला चिमटयात पकडलं, सरळ गॅसवर धरलं आणि खालून गॅस पेटवून त्याचा एनकाउंटर केला. आणि त्यानंतर मिरच्यांची धुरी, एस. टी श्टॅंडावरील स्वच्छतागृहे, शाळेतली प्रयोगशाळा, २५ वर्ष सलग न धुता वापरलेले मोजे, जळका टायर ह्या सगळ्या वासाचं मिश्रण असलेला एक अवर्णनीय वास घरभर भरून गेला. तो वास एका स्प्रे वगैरे मधे भरून घेता आला असता तर फार बरं झालं असतं. म्हणजे माझे बॉस, वायफळ गोष्टींचा रिपोर्ट लिहायला लावणारे सुपर्वायझर, मी केलेल्या मसालेभातावर (“केवढा तिखट आहे!” असं म्हणत) यथेच्छ ताव मारणारे काही जपानी माझ्या दिशेने कूच करताना पाहून मी स्कंकसारखा ह्या स्प्रेचा वापर नक्की केला असता. <br />आत्तापर्यंत सापडलेल्या मुकादेची संख्या सम असल्याने सध्या मी निवांत आहे. लहानपणापासून जून म्हटला की नव्याकोर्या पुस्तकांचा, ओल्या मातीचा, आंब्याफणसाचा असल्या वासांची नाकाला सवय होती. आता मात्र त्यात काही नव्या वासांची भर पडली आहे. <br />मी मुकादे आला होता वगैरे सांगितल्यावर माझ्या काही हितचिंतक मित्रमैत्रिणींनी “काहीतरी शेंडया लावू नकोस. आता पुन्हा मुकादे आला नां की त्याचा एक फोटो काढून पाठव.” असे उत्साहवर्धक उद्गार काढल्यामुळे त्यांच्यासाठी हे पुराव्याने शाबीत! मुकादेचे अधिक रोमांचकारी छायाचित्रे व किस्से पाहाण्यासाठी यू-टयूब आहेच. <br /><br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgo9Se5xZMgh0yXTM7unJhI8JbqLRb8chdDmtAYaaaOUkA1rIg9F6uoLsp49gecby2zI43GxmjVrzfLj0nHxjEFI7-_JrIzoUWWlhm_-CUjXmgeuju5i2U2Gi_ofl7xagZazV6Jo019hvs/s1600-h/fukuoka,+tea+ceremony+047.JPG"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 240px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgo9Se5xZMgh0yXTM7unJhI8JbqLRb8chdDmtAYaaaOUkA1rIg9F6uoLsp49gecby2zI43GxmjVrzfLj0nHxjEFI7-_JrIzoUWWlhm_-CUjXmgeuju5i2U2Gi_ofl7xagZazV6Jo019hvs/s320/fukuoka,+tea+ceremony+047.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5385324618692168386" /></a>Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com9tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-73296222339167062022008-08-06T16:52:00.000-07:002008-08-09T17:31:45.223-07:00भारतीइतरांच्या घरी धुणीभांडी करण्यासाठी कोणीतरी बाई येतात. कालपरत्वे प्रमोशन मिळून त्यांच्या (वयानुसार) ताई, मावशी, काकू किंवा आत्या होतात. पण भारती आमच्या घरी आली तीच भारती म्हणून आणि घरातलीच एक होण्यासाठी तिला कधीच मावशी आणि काकूसारख्या उपपदांची गरज पडली नाही. उलट तिच्या येण्याने माझ्या आईचीच “बाबूची आई” अशी एक नवीन ओळख तयार झाली.<br />उंच काटक बांधा, रेखीव चेहरा पण बसलेली गालफडं, सततच्या पानतंबाखूने रंगलेले ऒठ, कनवटीला खोचलेला बटवा आणि त्यात खुळखुळणा-या कात आणि चुन्याच्या छोट्या डब्या, चापूनचोपून नेसलेली धुवट नववारी साडी आणि त्यातून क्वचित डोकावणारं खपाटीला गेलेलं पोट. मी जवळजवळ २५ वर्षापूर्वी पाहिलेली भारती ही अशी होती आणि आजही ती अशीच असेल अशी मला खात्री आहे.<br />भारतीच्या गळ्यात मंगळसूत्र होतं. ते मला लक्षात रहायचं कारण म्हणजे मंगळसूत्राला चांदीच्या वाटया मी तेव्हा पहिल्यांदाच पाहिल्या. पण भारतीची विचारपूस करताना कळलं की पदरात दोन मुलं ठेवून भारतीचा नवरा जो मुंबईला आला तो ह्या प्रचंड मायानगरीत पुरता रमला. आजतगायत तो जिवंत आहे किंवा नाही हेदेखील भारतीला ठाऊक नाही. तो परागंदा झाल्यावर मुलांना गावीच ठेवून पैशाच्या (आणि कुंकवाच्या?) शोधात ती मुंबईत आली. पण आजही त्याच्या आठवणींइतकंच काळं पडलेलं ते मंगळसूत्र मात्र तिने जपून ठेवलं आहे.<br />भूतकाळात जरी भारतीला वाईट अनुभव आले असले तरी त्याचे सावट तिच्या कामावर कधीच पडले नाही. माझी आज्जी स्वच्छ्तेच्या बाबतीत भयंकर काटेकोर होती. मोलकरणीने घासलेली भांडी ती पुन्हा विसळल्याखेरीज वापरत नसे. आधीच्या मोलकरणींच्या ते पथ्यावरच पडायचं. पण आपण घासलेली भांडी आज्जी पुन्हा विसळून घेते ह्यात कुठेतरी आपण तर कमी पडत नाही नां असं वाटून तिने स्वत:च ती दुस-यांदा विसळायला सुरुवात केली.<br />माझ्या जन्माच्या आधीपासूनच आमच्या घरी एक पितळी तपेलं होतं. प्यायचं पाणी त्या तपेल्यात उकळलं जायचं. माझ्या आज्जीचा त्या तपेल्याशी काहीतरी ऋणानुबंध असावा किंवा कदाचित तिच्या तरुणपणीच्या आठवणी त्या तपेल्याशी जोडल्या गेल्या होत्या की काय कुणास ठाऊक पण ती त्या तपेल्याची सर्वतोपरी काळजी घेत असे. रोजच्या वापरामुळे ते काळं पडंत असे. की लागलीच आज्जी ते जातीने आधी आमसुलाने आणि नंतर पावडरने लख्ख धुवून काढत असे. आता पूर्वीचं जुने तपेलं ते! चांगलंच जाडजूड होतं. ते कमरेत वाकून धुवायचं म्हणजे चांगलंच दिव्य होतं. मोलकरणी तर दूरच पण घरच्या कुणीही ते धुतलेलं आज्जीला पसंत पडत नसे. आजी म्हातारी होत होती पण तपेल्याची सेवा करण्यात काही खंड नव्हता. एक दिवस भारती आली आणि तिला काय वाटलं कोण जाणे. काहीही न बोलता तिने ते तपेलं घेतलं आणि चक्क करून पुन्हा जागेवर ठेवून दिलं. आज्जीही तेव्हा काहीच बोलली नाही पण त्या दिवसापासून तपेलं काळवंडलं की ते घासायच्या भांडयांबरोबर ठेवलं जायला लागलं. तपेल्याची जबाबदारी जशी भारतीच्या पदरात पडली तसाच आज्जीचा विश्वासही…<br />भारती मुंबईत तिच्या आत्त्याकडे रहायला आली. पहिल्यापहिल्यांदा आत्याच्या ओळखीनेच तिला कामे मिळत गेली. पण मग आत्याबाईंचे कुटंब जसजसे विस्तारत गेले तसतशी तिथे भारतीची अडचण व्हायला लागली. स्वत:ची जागा शोधणे जितके अपरिहार्य तितकेच अशक्य होते. पैशाची मदत करणारे आमच्यासारखे बरेच लोक होते. पण खरी मदत केली ती बाग कुटंबियांनी. बरीच वर्षे ती त्यांच्या घरीच रहायला होती. त्यामुळे एकवेळ दुस-या कुणीही लवकर किंवा उशीरा बोलावले तर भारतीने नकार दिला असता पण बागवहिनींचा शब्द तिने कधीही खाली पडू दिला नाही. हां आता त्या बागवहिनींचेही पाय मातीचेच त्यामुळे त्याही तिला कधी वेडंवाकडं बोलल्या नसतीलंच असं नाही. त्यामुळे ती तक्रारही करायची पण लगेच दिलजमाईही होत असे. एकदा माझ्या आईने मोदक केले होते. आमच्या घरी कुठ्लाही नवीन पदार्थ केला की तो भारतीसाठीही राखून ठेवला जात असे. तसेच चार मोदकही भारतीला आणि तिच्या मुलांना दिले. दुस-या दिवशी आईने भारतीला विचारलं,” काय मग जमले होते का मला मोदक?”<br />तर भारती हसत म्हणाली,” अगं बाबूची आई, मी खाल्लेच नाहीत.”<br />“का गं? चार होते नां?” पुन्हा आई.<br />“अगं दोन मुलांना दिले आणि दोन शोनाच्या आईला (सौ. बाग) आवडतात म्हणून तिला दिले.”<br />तेव्हापासून आई मोदक केले की तिच्याचबरोबर ते बागांकडे पाठवे. देताना थट्टेने म्हणे “दोन मुलांना, दोन तुला आणि दोन तुझ्या लाडक्या शेठाणीला!”<br />भारतीच्या ह्या वागण्याला बरेच लोक तिची मोठेपणाची हौस म्हणून हिणवतही असतील. आणि ब-याचवेळा ती स्वत:ला तोशीस पोचवून तसं करतंही असे. माझ्या भावाच्या मुंजीत तिने घातलेलं ५०१ रुपयांचे पाकीट काय किंवा आजीने तिला दिलेला स्वेटर तिने गावी आईसाठी पाठवून देणं काय ह्या सगळ्याबद्दल ती माझ्या आईची बोलणीही खात असे. ब-याचदा पैसा, प्रतिष्ठा, शिक्षण मिरवण्याचा मोह भल्याभल्यांनाही आवरत नाही. मग ह्यापैकी काहीच नसलेल्या तिने आपल्याकडची मनाची श्रीमंती मिरवली तर त्यात काय चूक?<br />ती फटकळ आहे असंही ब-याच जणांचं मत होतं. मला वाटतं फाटक्या खिशाचा फाटक्या तोंडाशी जवळचा संबंध असावा. ती आदर्श होती असा दावा मी करणार नाही. पण तिच्यातले दोष झाकण्याएवढे गुण नक्कीच तिच्यात होते. पण त्याचबरोबर समस्त मोलकरीण जमातीचे काही गुणविशेषही होते. कधीकधी भिंतीचे कान बनून ती घरोघरीच्या नाना परी आमच्यापर्यंत पोचवत असे, केर काढायला आल्यावर पसारा पडलेला असेल तर भरधाव तोंड सोड्त असे. माझं वजन वाढून मी बेढब झाल्यामुळे मला जीन्स कशी शोभत नाही हे ती जसं सहजपणे सांगे तितक्याच निरागसपणे “बाबूच्या घरचा रांगोळीचा स्टिकर वर्षभर टिकून आहे. कारण ह्या घरची माणसं पुण्यवान आहेत” हेही तीच सांगू जाणे. चांगलं बोललं की तो निरागसपणा आणि टीका केली की फटकळपणा हा दुटप्पीपणा नाही का?<br />आज भारतीची पूर्वीसारखी रोज भेट होत नाही. आजही ती आपल्या गळक्या घरात रहात असेल की मुंबई सोडून गावाकडे परत गेली असेल??? माझ्यासारखीच दुपारचा चहा पिताना किंवा पिझ्झा खाताना तिला तिच्या बाबूच्या घराची आठवण येत असेल का???<br />जपानात कुणाला मोलकरीण ही संकल्पनाच माहीत नाही. त्यामुळे भारतीचे आमच्या घराशी जुळलेले ऋणानुबंधही इथल्या लोकांना कळणार नाहीत. आणि कळत नाहीत हेच बरं कारण सांगायचं म्हटलं तरी मला ते कुठच्याच भाषेत सांगता येणार नाहीत.Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com8tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-68199599815617595702008-06-14T20:55:00.000-07:002008-06-16T04:38:18.939-07:00कचराजपानात पहिले दोन आठवडे होमस्टेची ऐश लुटल्यावर स्वत:च्या अपार्टमेंट्मध्ये येऊन “चला आता आपण स्वातंत्र्यवीर” असा मोकळा श्वास घेतला. पण लवकरच ’स्वातंत्र्यातला जाचकपणा’ सारख्या आत्तापर्यंत फक्त गज़लांमध्येच ऐकलेल्या कल्पना प्रत्यक्षात अनुभवाला यायला लागल्या.<br />आल्याआल्याच सहज नजर फिरवली तेव्हा माझ्या स्वयंपाकघरातल्या भिंतीं कॅलेंडरसारख्या दिसण-या रंगीबेरंगी तक्तांनी व्यापलेल्या होत्या. त्यावर जपानी चित्रलिपीत काहीतरी लिहिलं होतं. मेंदूला फारसा ताण न देता असेल जपानी पद्धत म्हणून सोडून दिलं. पण कारण पुढच्याच आठवडयात कळलं.<br />कोण्या एका रम्य संध्याकाळी शेजारच्या एक जपानी काकू “गोमेन कुदासाई” अशी मंजुळ हाक मारत दारात आल्या. (माझ्या मराठमोळ्या नजरेला सगळ्याच जपानी बायका संतूरछाप “त्वचासे मेरी उम्र का पता ही नहीं चलता” वाटतात. त्यामुळे त्यांना काकू म्हणताना जीभ जरा अडखळते.) जपानी माणूस कधीही वेळ ठरवल्याशिवाय येत नाही. आलाच तर काहीतरी गडबड आहे असं डोळे मिटून समजून जावं. त्यामुळे त्यांना तेव्हा तसं अचानक आलेलं पाहून आज कुठला राग आळवला जाणार आहे ह्याचा मी अंदाज बांधायला लागले.<br />जनरल गप्पा झाल्यावर काकू समेवर आल्या. “कचरा कसा टाकतेस तू?” आता माझं घर, माझा कचरा, टाकणारी पण मीच. मग ह्या काकूंना कशाला नसत्या चौकश्या? एवढा विचार करेपर्यंत काकू स्वयंपाकघरात घुसलेल्या होत्या आणि त्यांनी चक्क माझ्या कचरापेटीला हात घातलेला होता. आणि पुढच्याच क्षणी माझ्या कचरापेटीचा नम्र भाषेत पंचनामा सुरु झाला. आणि मग अर्जुनाला गीता सांगावी अशा थाटात त्यांनी मला कच-यावर आणि त्याची योग्य विल्हेवाट लावण्याबद्दल एक गीताई सांगितली. तीच ’थोडक्यात’ (?)<br />कच-याला जपानीत “गोमी” असं म्हणतात. ऐकता क्षणीच cuteness scale वर ह्या शब्दाला दहापैकी नऊ मार्क देवून टाकले. गोमी म्हटलं की दोन पोनीटेल घातलेली एक छकुली “माझं नाव गोमी” म्हणत बागडते आहे असं चित्र माझ्या डोळ्यासमोर उभं रहातं.<br />सध्या जपान्यांच्या जिव्हाळ्याचे शब्द म्हणजे “मोत्ताईनाई (wastage)”, “एको (eco)” आणि “रीसाईकुरिंगु (recycling)” (जपानीत ’अ’ हा स्वरच नसल्यामुळे सगळे अकारान्ती शब्द उकारान्ती उच्चारले जातात. त्यामुळे एकदम ज्ञानेश्वरी मराठीत बोलल्यासारखं वाटतं.) जपानमध्ये मोत्ताईनाई (टाकाऊ) असं काहीही आणि कुणीही रीसायकल होवू शकते. एका नुकत्याच केलेल्या अभ्यासानुसार इथली माणसे जवळजवळ एक चतुर्थांश आयुष्य कच-याची ३२७ गटात विभागणी करण्यात घालवतात. मुलांवरही इथल्या समस्त शामच्या आया हे संस्कारही करत असाव्यात.<br />आपण इतके घाईत असतो की कच-याची जबाबदरी खुश्शाल कचरेवाल्यावर सोपवून मोकळे होतो. पण इथे कचरेवाला ही संस्थाच नाही. आठवड्याच्या ठरवून दिलेल्या वारीच कचरा टाकता येतो, रोज नाही. बरं कचरा टाकायचा म्हणजे नुसताच घराबाहेर ठेवायचा असे नाही. तर विभागानुसार नाक्यानाक्यावर छोटया खोल्या बांधलेल्या असतात. त्या त्या विभागातील लोक आपल्या जवळच्या खोलीत ठरलेल्या वारी ८-४ या वेळात कचरा जमा करतात.<br />आत्तापर्यंत कचरा ही टाकण्याची गोष्ट आहे एवढंच मला माहीत होतं. पण त्यालाही एक पद्धत असते हे मला जपानने शिकवलं. कच-याच्या प्रकारानुसार त्याला रंग ठरवून दिलेला असतो. उदा. माझ्या विभागात burnable कच-यासाठी पिवळा, recyclable कच-यासाठी हिरवा आणि इतर प्रकारच्या कच-यासाठी निळा रंग ठरलेला आहे. त्याप्रमाणे त्या त्या रंगाच्या प्लास्टिकच्या पिशव्या विकत घेऊन, त्यावर नाव घालूनच कचरा टाकावा लागतो. पहिले काही दिवस मी नाव घालायचं विसरले तेव्हा माझा बेवारशी कचरा उचलला गेला नाही. ह्या पिशव्या जवळच्या दुकानात, कन्विनियन्स स्टोअर्समध्ये मिळतात. इतर ठिकाणचे मला माहित नाही पण माझ्या जवळच्या दुकानात मिळणा-या पिशव्यांवर सेइवा हे माझ्या गावाचं नाव ठळक अक्षरात छापलेलं असतं. म्हणजेच मला त्या पिशव्या दुसरीकडे विकत घेता येणार नाहीत आणि घेतल्याच तर कदाचित त्यावर पत्ताही लिहावा लागेल. असलं काही मी अजून करून पाहिलेलं नाही. पण काकूंना विचारून माहिती करून घ्यायला हवी.<br /><br />कचरा ब-याच प्रकारे विभागला जातो.<br />१. मोएरु गोमी (burnable waste)<br />नावावरूनच स्पष्ट होतं त्याप्रमाणे जाळता येतं असं काहीही. खरं म्हणजे त्याचं खत तयार करणे हा सर्वात उत्तम आणि eco-friendly उपाय आहे. कदाचित तसं करण्याने माझ्या शेजा-यांना फारसा आनंद होणार नाही पण पुढच्या वेळी मासे पकडायला जाताना गळाला लावण्यासाठी किडे विकत घ्यावे लागणार नाहीत हा फायदा आहे. ओला कचरा खरंतर वाळवून पण अगदीच शक्य नसेल तर निदान कागदात गुंडाळून टाकावा असा नियम आहे.<br />२. उमेताते गोमी (land-fill waste)<br />काही कचरा कितीही उत्तम प्रतीचं जळण वापरूनही जाळता येत नाही. तो सरळ non-burnable कच-याच्या पिशवीत घालावा.<br />३. शिगेन गोमी (recyclable waste)<br />शीतपेयांचे कॅन्स, प्लास्टिकचे कागद, पिशव्या, पेट बॉटल्स, काचेच्या वस्तू, कागदी/ थर्मोकोलचे पॅक्स. प्रत्येक पॅकवर तो recyclable आहे असं लिहिलेलं असल्यामुळे अजिबात डोकं चालवावं लागत नाही. दुधाचे पॅक, मासे/चिकनचे थर्मोकोलचे ट्रे, कॅन्स वगैरे वस्तू धुवून, वाळवून टाकाव्यात असा नियम आहे.<br />४. ओगाता गोमी (large waste)<br />अर्थात जुनं फर्निचर, इलेक्ट्रॉनिक सामान वगैरे. अशा सामानची विल्हेवाट लावण्यासाठीचे प्रत्येक ठिकाणचे नियम वेगवेगळे आहेत. मी अजून स्वत: अनुभव घेतलेला नाही पण असं ऐकलंय की वॉर्ड ऑफिसमधून काही शे येनचे स्टॅंप विकत घेऊन ते त्या कच-यावर चिकटवून त्या कच-याच्या खोलीबाहेर ठेवलं की कोणीतरी अदृश्य शक्ती ते सामान उचलून नेते.<br />ह्या संदर्भात internet वर थोडाशी शोधशोध केल्यावर कळलं की पूर्वी नको असलेली इलेक्ट्रिक उपकरणे नदीकाठी, रस्त्याच्या कडेला वगैरे टाकलेली आढळत. एवढयाशा देशात जिथे माणसांनाच जागा अपूरी पडते तिथे असा अवजड कचरा हा मोठाच प्रश्न होऊन बसला. ह्यावर उपाय म्हणून महत्त्वाची घरगुती उपकरणे ६०% recyclable असलीच पाहिजेत असा कायदा करण्यात आला. यशिरो येथे मत्सुशिता इलेक्ट्रॉनिक्स ह्या प्रसिद्ध कंपनीचा (पॅनासॉनिक फेम) एक appliance-recycling plant आहे. तिथे दरवर्षी एक कोटी इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे चुंबकीय प्रणाली वापरून recycle केली जातात.<br /><br />तर असे सगळे नियम म्हणजे सुरुवातीला सासुरवास वाटला पण नंतरनंतर हाताला सवयच लागली. एका बाबतीत मला जपान्यांचं फार कौतुक वाटतं. हे सगळे नियम जिथेतिथे लिहिलेले असतात किंवा चित्रांमधून स्पष्ट केलेले असतात. त्यामुळे जपानी वाचता येत असेल/नसेल तरीही माणूस ते नजरेआड करूच शकत नाही. गावातल्या प्रत्येकाला माझ्या घरात आहेत तशी कचरा कॅलेंडर्स वाटली जातात. त्यात प्रत्येक तारखेला कुठला कचरा टाकावा हे व्यवस्थित लिहिलेलं असतं. इथे कचरादेखील एवढा स्वच्छ असतो की त्याला गोमी सारखं cute नाव खरंच शोभून दिसतं.<br />सर्वसाधारणपणे recycling म्हणजे एखाद्या वस्तूचा re-make एवढंच मला माहित होतं. पण recyclingची व्यापकता एवढयापुरतीच मर्यादित न रहाता आता recyclable वस्तूंचा कच्चा माल म्हणून अनेक प्रकारे उपयोग करता येतो.<br />आता ट्रेन किंवा विमानातून जाताना ह्या विमानाचे पंख/ ट्रेनचा दरवाजा काही महिन्यांपूर्वीचा कुणाचातरी बिअरचा कॅन होते का? किंवा आज मी हौसेने विकत घेतलेला शर्ट म्हणजेच पूर्वाश्रमीची पेट बॉटल असेल का? असे मजेशीर विचार<br />ब-याचदा माझ्या मनात येतात. त्याचबरोबर आपल्या इटुकल्या गावाची आणि देशाची जिवापाड काळजी घेणारे हे लिलिपुट्स मला फ़ुजीसानएवढे उंच भासतात.Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-57388824585880708042008-02-23T22:54:00.000-08:002008-02-23T22:58:58.446-08:00V-Dayब-याच दिवसात काहीच लिहिलेलं नाही. व्हॅलेंटाईन डे हा प्रेम व्यक्त करण्याचा दिवस. लिहिण्यावरचं माझं प्रेम व्यक्त करण्याचा लिहिण्यासारखा दुसरा मार्ग नाही आणि व्हॅलेंटाइन डे सारखा दुसरा मुहूर्त नाही असा विचार करून शेवटी जरा उशीरा का होईना पण जपानी व्हॅलेंटाइन डे बद्दलंच लिहायचं ठरवलं.<br />एकंदरीत V-day म्हणजे कुणीही कुणावरही प्रेम करण्याचा दिवस असं मला वाटायचं. पण जपानात आले आणि काहीतरी वेगळाच प्रकार ऐकला आणि पाहिला. १४ फेब्रुवारीला जपानात व्हॅलेंटाईन डे नाही तर चॉकलेट डे असं म्हणतात. हया दिवशी घरोघरच्या ताई माई अक्का ह्या काका, मामा, बाबा, मित्र सहकारी अशा कुठल्याही कॅटेगरीतल्या पुरुषांसाठी चॉकलेटं किंवा इतर काही वस्तू बनवतात किंवा विकत घेतात. चॉकलेटचेही असंख्य प्रकार. तोमो-चॉको=मैत्री व्यक्त करण्यासाठीचं एकदम जनरल चॉकलेट, गिरी-चॉको=वरिष्ठांविषयीचा आदर व्यक्त करण्यासाठीचं “मस्का” चॉकलेट, आई-चॉको=प्रेम व्यक्त करण्यासाठीचं चॉकलेट वगैरे वगैरे….<br />इथपर्यंत सगळं ठीक आहे. पण खरी आश्चर्याची गोष्ट पुढेच आहे. १४ फेब्रुवारीला मिळालेली सगळी चॉकलेटं आणि भेटवस्तू परत कराव्याच लागतात- १४ मार्चला! जपानात त्यादिवशी पांढरा दिवस साजरा केला जातो. आता प्रेमाचा रंग लाल किंवा गुलाबी असतो अशी एक युनिवर्सल समजूत आहे. पण जपानी लोकांना ते पांढरं का दिसावं हे मला माहीत नाही.<br />बरं नुसतं चॉकलेट फ़ॉर चॉकलेट असावं तर तेही नाही. काय तर म्हणे घेतलेल्या वस्तूच्या निदान तिप्पट किमतीची वस्तू तरी द्यावीच लागते. (कदाचित अशा अघोरी प्रथेमुळे पुरुषांचे पांढरेफटक पडलेले चेहरे पाहूनच कुणालातरी त्या दिवसाला पांढरा असं नाव देण्याची दुष्ट कल्पना सुचली असावी) सगळं जग जरी महिला दिवस ८ मार्चला साजरा करीत असलं तरी जपानी महिला मात्र तो ख-या अर्थाने १४ मार्चला साजरा करत असाव्यात.<br />पण मला मात्र ही जपानी पद्धत अजिबात पटत नाही. प्रेमाने दिलेल्या एखाद्या वस्तूची किंमत तरी कशी मोजावी आणि केवळ कोरडया व्यवहारापोटी परत केलेल्या तिप्पट किमतीच्या वस्तूची किंमत खरं तर शून्यच नाही का?<br />तो संत वॅलेंटाईन कोण होता त्याने खरंच प्रेमाचा प्रसार केला किंवा नाही ह्या गोष्टीशी मला जराही देणंघेणं नाही. पण प्रेम किंवा मैत्रीसारखी ब-याचदा अव्यक्त रहाणारी भावना शब्दांत किंवा कृतीत उतरवण्याचा दिवस म्हणून मला हा दिवस आवडतो.<br />आता काही जण म्हणतील की मग त्याला वेगळा दिवस कशाला हवा, ते आपण कधीही करू शकतो की! खरं आहे. पण काही शब्द सततच्या वापराने गुळगुळीत आणि बोथट होतात त्यापैकीच प्रेम हा आहे. मी किंवा माझे बरेच मित्रमैत्रिणी मेलचा शेवट “love” असा करतात. त्यापैकी किती वेळा तो खरंच मनापासून लिहिला जातो आणि किती वेळा फक्त बोटांपासून लिहिला जातो? मागे मी Amy Tan नावाच्या लेखिकेने लिहिलेलं The Joy Luck Club नावाचं एक पुस्तक वाचलं होतं. पूर्ण गोष्ट मला आठवत नाही पण एक प्रसंग मात्र ह्या संदर्भात आठवतो. लिना आणि तिचा नवरा कुठेतरी बाहेर निघालेले असतात आणि आणि गाडीत शिरताशिरता लिना आपल्या नव-याचा हात हातात घेते आणि प्रेमाने म्हणते, “Herald, I love you!” हेराल्ड आरशात पहात गाडी मागे घेत म्हणतो, “ I love you too. Did you lock the door?”<br />पुस्तक वाचतानाही वाटलं होतं आणि आत्ताही वाटतं आहे…something is missing…seriously missing!Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com6tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-83091361226829040982008-01-13T23:42:00.000-08:002008-01-18T20:24:59.428-08:00नववर्ष: १30 तारखेच्या साहसातंच पुढच्या वर्षाचं ट्रेलर मला दिसलं. तोमोकोचा नव्या वर्षाचा संकल्प “लग्न करणे” असा असल्यामुळे मित्रमैत्रिणींबरोबरचा हा शेवटचा थर्टी फर्स्ट असं तिला सारखं वाटंत होतं. त्यामुळेच की काय पण मला काय दाखवू आणि काय नको असं तिला होत होतं.<br />आजकाल आपल्याकडेदेखील गुढीपाडव्याऐवजी सगळे थर्टी फर्स्टच साजरा करतात. तसंच जपानमध्ये असावं. कारण जपानीत महिना आणि चन्द्र ह्यांच्यासाठी एकच शब्द आहे. त्यामुळे जपानाताही भारतीयांप्रमाणेच चान्द्रमास असावा असा माझा आपला एक अंदाज आहे.<br />जपानात नवीन वर्षाआधी सणासुदीचंच वातावरण असतं. नवीन वर्षाआधी लोक घराचा कोपरान कोपरा झाडूनपुसून लख्ख करतात. माझ्या शाळेतही (मी सोडून) सर्व शिक्षकांनी आपापली टेबले साफ केली. घराबाहेर किंवा जिंजाबाहेर (निंजा नव्हे. जिंजा म्हणजे शिन्तो आश्रम) “कोदामात्सू” (बांबू, गवत आणि पाईनचे तोरण म्हणा नां!) लावतात. ३१ तारखेला बरोब्बर १२ वाजता फटाक्यांची आतषबाजी करतात. एक तारखेच्या दिवशी कुटुंबकबिल्यासकट जिंजामध्ये प्रार्थनेसाठी जातात. मित्रांना, सहका-यांना, नातेवाईकांना भेटकार्डे पाठवतात. (मला दिवाळीची कितीकिती म्हणून आठवण झाली! आणि हे लिहीत असताना मागे “गेले ते दिन गेले” चालू आहे. वाह! रडण्यासाठी अतिशय पोषक वातावरण तयार झालं आहे!)<br />मी काही फार मोठी धार्मिक नाही. बाप्पांची आठवण मला फक्त परीक्षेच्या आधी होते. पण तोमोको मात्र अतिशय धार्मिक आहे. तिच्याकडे भाविष्यावरचं एक पुस्तक आहे. त्यात जन्मतारखेनुसार अमुक एका दिवशी अमुक एका दिशेला प्रवास करावा किंवा करू नये वगैरेची कोष्टके दिली आहेत. त्या पुस्तकावर तिची नितांत श्रद्धा आहे. पुस्तकानुसार तोमोकोला ३१ च्या रात्री पश्चिमेकडचा प्रवास वर्ज्य असल्यामुळे कुमामोतो किल्ल्यावरची फटाक्यांची आतषबाजी बघायला जाता आले नाही. पण त्याच्याचमुळे मला “जोयानोकाने” साठी मात्र जाता आलं. ब-याच जपानी लोकांनीही हे केलं नाही आहे हे ऐकल्यावर मी त्या पुस्तकाचे मनोमन आभार मानले.<br />नववर्षाच्या दिवशी काही देवळामध्ये एक मोठी घंटा १०८ वेळा वाजवली जाते. (१०८ हा आकडा मला ज़रा ओळखीचा वाटला. आपल्याकडे पण जपमाळेत मणी १०८च असतात नाही का?) १०८ च का? तर तोमोको म्हणाली की माणसाला १०८ प्रकारच्या वेगवेगळ्या भौतिक इच्छाआकांक्षा (जपानीत “बोन नोऊ”) असतात. जो घंटा वाजवतो किंवा ऐकतो तो हया इच्छांपासून मुक्त होतो. (पण आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे प्रत्येक जपानी दरवर्षी हया घंटा ऐकत असतो. तरीही रोबोट, वेगवेगळी यंत्र पण जपानमध्येच निर्माण होतात. त्यामुळे कदाचित भौतिक इच्छांचे प्रकार १०८ हून बरेच जास्त असावेत असा विचार माझ्या मनात आला.) तर ही घंटा वाजवण्यासाठी आम्ही तामाना डोंगरावरच्या देवळात जायला निघालो. लांबूनही तामानाचा डोंगर आणि त्याच्यावरचा उंच पागोडा दिव्यांच्या प्रकाशात सुंदर दिसत होता. डोंगराच्या पायथ्यापासून माथ्यापर्यंत दगडी दिव्यातल्या ज्योती मिणमिणत होत्या. जणू अख्खा डोंगरच एक भव्य दीपमाळ झाला होता.<br />बाहेर थंडीचा कडाका वाढतच होता. पण तामानाला जावून पोचलो तर असंख्य गाडया तिथे अगोदरच येऊन पोचलेल्या होत्या. काही टूरिस्ट कंपन्यांनी तर चक्क खास त्यासाठी बसेस ठेवल्या होत्या. देवळाच्या ब-याच लांब गाडी लावून आम्ही देवळात निघालो तर अजूनही गाडया येतच होत्या आणि पार्किंगसाठी अजिबात जागा नसल्यामुळे पोलिसांनी त्यांना वाटेतच थांबवून ठेवले होते. घंटा १०-१० च्या गटाने वाजवायची असल्यामुळे पहिल्या १०८० भाग्यवानांनाच ही संधी मिळते. पण आमचे तारे जोरात होते. त्यामुळे तिकिट घेऊन आम्ही एका लांबलचक रांगेत उभे राहिलो.<br />आमची पाळी आली आणि एक लांब दोरखंड आमच्या हातात देण्यात आला.<em> </em>घंटा वाजवतानाचा मंत्र सांगण्यात आला. आणि मग तो दोर ओढून आम्ही ती घंटा वाजवली. सर्व आसमंत त्या घनगंभीर आवाजाने भरून गेला. तो क्षणच इतका भारलेला होता की आपोआपच “कर जुळले दोन्ही” चा अनुभव आला. क्षणभर थांबून डोळे मिटून देवाची प्रार्थना केली. (मी अगदी मनापासून “तोमोकोला तिचा जोडीदार मिळू दे” अशी प्रार्थना केली पण नंतर तोमोको म्हणाली जपानी देव अशा प्रार्थनेला पावत नाहीत. अशा वेळी काही मागायचं नसून देवाचे आभार मानायचे असतात. पण देवांचं पण काहीतरी नेटवर्क असेलंच की नाही! जपानी देव माझी प्रार्थना आमच्या बाप्पांपर्यंत नक्की पोचवतील.)<br />घंटा वाजवून बाहेर पडलो तर तिथे तीर्थ म्हणून “आमाझाके” (गोड दारू) वाटत होते. ती आम्ही एक घोट प्यायलो आणि तोमोको जवळजवळ ओरडलीच. तिला गाडी चालवायची होती आणि जपानात गाडी चालावताना रक्तात दारूचा एक थेंबदेखील असणे हा गुन्हा आहे. पण तीर्थाला नाही म्हणणेदेखील तिला पटेना. अशाप्रकारे पापाचं खातं वर्षाच्या पहिल्याच दिवशी उघडलं गेल्यामुळे तिला फारच वाईट वाटलं.<br />जपान हा विज्ञानाचा, तंत्रज्ञानाचा देश. तिथे भावभावनांना स्थान नसते. पण त्या दिवशी तामानाच्या रुपाने ह्याच देशाचा एक भाविक कोपरा मला पहायला मिळाला. तोमोकोसान… कोकोरोकारा आरिगातो!Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-80235562738509772772008-01-06T00:12:00.000-08:002008-01-06T00:36:58.906-08:00३० तारखेची गोष्ट“अगं तू ३१च्या रात्री काय करणार आहेस?”<br />“नाही गं अजून काहीच ठरलेलं नाहीएं.”<br />“मग तू माझ्या घरी रहायला ये नां. नववर्षाचं स्वागत आपण जपानी पद्धतीने करूयात. चालेल?”<br />इतक्या आपुलकीच्या आग्रहाला मी नाही म्हणूच शकले नाही. आणि जवळजवळ १ डिसेंबरलाच तोमोकोने मला बुक करून टाकलं. तोमोको नुसतं आमंत्रण देवूनच थांबली नाही तर ३० तारखेला सकाळी ९ वाजता मी तुला न्यायला येते आहे असा निरोपही पाठवला. वास्तविक तोमोकोचं घर माझ्या घरापासून गाडीने जवळजवळ तासाच्या अंतरावर आहे. उगीच माझ्यासाठी तोमोकोला एवढा त्रास देणं काही मला बरं वाटेना म्हणून अर्धं अंतर मी बसने येते असं म्हटल्यावर तिच्या जपानी मनाला ते अजिबात पटलं नाही. माझ्या पाहुणचारात काहीही कसर ठेवायची नाही असा चंगच तिने बांधला होता. <br />दुर्दैवाने २९ तारखेच्या रात्रीच इथे जोरदार बर्फ पडायला सुरुवात झाली. रात्रभर वादळी वा-यासह बर्फ पडत होता. सकाळी सहाच्या सुमारासच इथे रस्त्यांवर ४ इंच बर्फाचा थर साचला होता. आता काही तोमोको येत नाही असं मला वाटलं पण बाईसाहेब ठरल्यावेळी दाराशी हजर झाल्या.<br />तोमोकोच्या गाडीला बर्फासाठीचे खास टायर बसवलेले नव्हते. त्यामुळे आम्ही दोघीही प्रचंड घाबरलेल्या होतो. काहीही न बोलता एका विचित्र शांततेत आम्ही दोघीही जीव मुठीत धरून बसून होतो. (बरोबर कुणीतरी असताना अर्धा तास मी चक्क “सायलेंट मोड” मध्ये? विश्वासच बसत नाहीए!) जाताना काही गाडय़ांना अपघात होऊन त्या रस्त्याच्या कडेला उभ्या पाहिल्यावर नवीन वर्षाची पहाट काही माझ्या नशीबात नाही बहुतेक वगैरे अभद्र विचारदेखील अगदीच मनात आले नाहीत असं नाही.<br />आसो नावाचा ज्वालामुखीय पर्वत अगदी जवळ असल्यामुळे ’सेवा’ या माझ्या गावात (आणि जवळच्या याबे या गावात) भरपूर बर्फ पडतो. पण गंमत म्हणजे एकदा याबे ओलांडलं की अगदी जादू केल्यासारखं बर्फ किंवा पाऊस नावालासुद्धा दिसत नाही. त्यामुळे ३० तारखेला तोमोकोच्या इथलं आकाश एवढं निरभ्र होतं की माझ्याइकडे बर्फ पडतंय हा मला झालेला भास होता की काय असं मला वाटलं.शेवटी एकदाचं आम्ही याबे ओलांडलं आणि त्या “white out” मधून सहीसलामत बाहेर पडलो. तोमोकोने शांतपणे गाडी बाजूला थांबवली आणि चक्क मला मिठी मारली!Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-78904143537661692112008-01-03T20:53:00.000-08:002008-01-03T21:08:22.084-08:00चॉपस्टिक्सविषयीमागच्या महिन्यात एका कॉन्फरन्सला (मराठी प्रतिशब्द?) गेले होते. “जेट” या उपक्रमाअंतर्गत कुमामोतोमध्ये सहाय्यक इंग्रजी शिक्षक म्हणून काम करणा-यांसाठी ही कॉन्फरन्स होती. ह्या निमित्ताने विविध देशांच्या, भाषांच्या, वयांच्या पण एकच काम करणा-या अनेक लोकांना भेटण्याचा योग आला.<br />दुस-या महायुद्धानंतर जपानने जगासाठी आपले दरवाजे बंद केले होते. आता स्वयंपूर्ण राष्ट्र म्हणून जन्माला आल्यावर जपान जगासाठी खुला झाला आहे. ह्याचाच एक भाग म्हणून गेल्या २० वर्षांपासून जपानी परराष्ट्र खात्यातर्फे जेट नावाचा एक उपक्रम देशोदेशी राबवला जातो. भारतातून यंदा माझ्यासारख्या ९ जणांची निवड झाली होती. जगाशी व्यवहार करताना जपानला येणारी मोठ्ठी अडचण म्हणजे भाषेची. भारतात इंग्रजी ही परभाषा (foreign language) नसून दुसरी भाषा (second language) आहे. पण आजही जपानमध्ये चाळीशीपुढची पिढी इंग्रजी अजिबात वाचू किंवा बोलू शकत नाही. टोकियोसारख्या मोठया शहरात परिस्थिती बरी असेल कदाचित पण इथे ग्रामीण भागात मात्र प्रश्न बिकट आहे. म्हणूनच जपानी शाळांतून विद्यार्थ्यांना इंग्रजीची आणि त्याचबरोबर आपापल्या देशाची ओळख करून देणे हे माझ्यासारख्या जेट शिक्षकांचे काम आहे.<br />बरंच विषयांतर झालं. तर ह्या कॉन्फरन्समध्ये प्रत्यक्ष शिकवण्यापलिकडे जावून ब-याच विषयांची चर्चा झाली. त्यापैकीच एक म्हणजे जपानी लोकांशी संवाद कसा साधावा हा होय. त्यासाठी जपानी लोकांमध्ये वावरताना, त्यांच्याशी बोलताना परदेशी लोकांना खटकणा-या गोष्टी कोणत्या ह्याचा एक सर्व्हे (मराठी प्रतिशब्द?) घेण्यात आला.<br />मला खटकणारी गोष्ट म्हणजे जपानी माणसे बोलताना कधीच नजरेला नजर देत नाहीत त्यामुळे आपण एकटे स्वतःशीच बोलत आहोत की काय असं मला सारखं वाटत रहातं.<br />पण आश्चर्याची गोष्ट अशी की पश्चिमेकडून आलेल्या ब-याच लोकांना “तुम्ही चॉपस्टिक्स किती छान वापरू शकता” असं जपानी लोकांकडून होणारं कौतुक खटकत होतं.<br />आता जपानी लोकांकडून होणा-या कौतुकाने वैतागून जायचं काय कारण आहे? हे लोक स्वतःला फारच शहाणे समजतात असा समज करून घेऊन मी ती गोष्ट तिथेच सोडून दिली. पण नंतर निवांतपणे बसून विचार केल्यावर मला सापडलेली ही काही कारणं.<br />१. जपानमध्ये साधारणपणे ६ महिने किंवा त्याहून अधिक काळ रहिल्यानंतर चॉपस्टिक्स वापरता येणे ही काही फार मोठी गोष्ट रहात नाही. चॉपस्टिक मॅनर्स (मराठी प्रतिशब्द?) कठीण असतील कदाचित (सगळ्या जपान्यांना तरी माहीत असतील की नाही कुणास ठाऊक!) पण चॉपस्टिक्स वापरून जेवणे हे एवढं कठीण नक्कीच नाही. थोडयाशा सरावाने कुणालाही ते सहज जमू शकतं. मग त्याचं कौतुक होणं म्हणजे जरा अतिच! एक मुलगा म्हणाला,” हे म्हणजे तुम्ही किती छान चालू शकता” असं म्हणण्यासारखंच आहे!<br />२. दुसरं कारण थोडंसं मानसिक आहे. “तुम्ही चॉपस्टिक्स किती छान वापरता” अशी दाद देताना त्यापाठीमागे “तुम्ही जपानी नसूनसुद्धा” हे अध्याहृत असतं. ह्याचाच अर्थ तो कौतुक करणारा माणूस प्रत्यक्षात तुम्हाला परका समजत आहे असा काही जणांचा समज होऊ शकतो. जपानी मनात (आणि भाषेतही) आजुबाजूच्या जगाची “उचिवा” (आपली माणसं) आणि “सोतोवा” (परकी माणसं) अशा दोन गटात आपोआपच विभागणी होत असावी. परक्या देशात घर करून रहाणा-या प्रत्येकाला त्या देशातल्या लोकांनी आपल्याला घरच्यासारखं वागवावं असंच वाटत असतं. मग आपल्या माणसाचं आपण अशा साध्यासाध्या गोष्टींसाठी कौतुक करतो का?<br />चॉपस्टिक्स नाही पण जपानी बोलण्याच्या बाबतीतला माझा अनुभव ह्या वैताग्या मंडळींसारखाच आहे. तुम्ही साधं आपलं नाव जरी जपानीत सांगितलंत तरी इथली लोकं तुमची तोंडभर स्तुती करतील. मला पहिल्यापहिल्यांदा उगीचच आपण फार ग्रेट वगैरे आहोत असं वाटायचं. नंतरनंतर मात्र अगदीच वैताग नाही तरी “अरे हे काय चाललंय?” असे भाव माझ्या चेह-यावर नक्कीच उमटले असतील.<br />पण आजुबाजूच्या लोकांना थोडंच बदलता येतं? म्हणून मग आता मी माझा दृष्टिकोनच बदलला आहे.<br />अशी दाद देणे हा जपानी औपचारिकपणाचाच एक भाग असावा. शहाण्याने त्यातून फार काही अर्थ काढण्याच्या फंदात पडू नये हे बरं. संभाषणाची सुरुवात करणे एवढाच मर्य़ादित हेतू त्यात असावा. ह्यालाच जपानीत “आइसात्सु” असं म्हणतात. हवापाण्याच्या गप्पांऐवजी कौतुक एवढाच काय तो फरक.आता कुणीही मला मी कशी छान जपानी बोलते हे सांगितल्यावर मला आनंदच होतो. मी खरंच जपानी चांगलं बोलते म्हणून नाही तर कुणालातरी माझ्याशी गप्पा माराव्याशा वाटताहेत म्हणून!Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com5tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-78621064659987959502008-01-03T02:56:00.000-08:002008-01-03T02:57:06.761-08:00भेळबाहेरच्या लोकांसाठी मुंबईची ओळख जरी उद्योगसंस्कृती अशी असली तरीही मला मात्र मुंबईची खाद्यसंस्कृतीच जास्त भुरळ घालते. पिझ्झा हट्, मॅकडोनाल्डस्, सब्-वे अशा परकीय आक्रमणांना न जुमानता चाट, सॅन्डविच्, डोसा, वडापाव विकणारे असंख्य एतद्देशीय भय्या, दादा, काका, अण्णा हे मुंबईकरांच्या उदराभरणाचा गाडा सुखेनैव हाकत आहेत. मुंबईकरांच्या रसनेची आणि त्याचबरोबर खिश्याचीही काळजी घेणारी ही चालतीबोलती रेस्टॉरंट्स हेच मुंबईचे खरे वैशिष्टय आहे असे मला वाटते.<br /><br />मुंबईच्या खाद्यसंस्कृतीविषयी बोलताना अग्रपूजेचा मान चाटचा आणि त्यातही भेळेचा (की भेळीचा?) काही जण मानतात की भेळ गुजरातहून आली, तर काही जण म्हणतात उत्तरप्रदेशातून. (पण भेळ बनवणा-यांसाठी भय्या हे कॉमन संबोधन असल्यामुळे भेळेचा जन्म एखाद्या उत्तरप्रदेशीय रसोईत झाला असावा हे माझे मत) पण भेळेचा बनिया संस्कृतीशी जवळचा संबंध असावा. गल्ल्यावर बसल्याबसल्या तोंडाला चाळा म्हणून कुरमुरे, शेव आणि चाट मसाला ह्यांचे मिश्रण जन्माला आले असावे. नंतर कुण्या देशीच्या बायडीने (बुवानेही असेल कदचित!) त्यात आपल्या कल्पकतेची भर घालून आजची साग्रसंगीत भेळ तयार झाली असावी. भेळेचं माहेर कुठेही असो. आज ती सासरी सुखाने नांदते आहे.<br /><br />भेळेचा USP हा की ती चुटकीसरशी तयार होवू शकते. तळणे, शिजवणे, भाजणे ही भानगड नसल्यामुळे एकदा का कच्चा माल तयार असला की पाचव्या मिनिटाला खायला सुरुवात करता येते.<br />पण रस्त्यावरच्या भेळेचा ख्ररा आनंद लुटायला थोडं आंधळं व्हावं लागतं. भय्याच्या हातांचा रंग, चटणीसाठी वापरलेलं पाणी वगैरेचा विचार करायला लागलात तर भेळ तुमच्या कधीच पचनी पडणार नाही. फक्त कल्पना करा की समोर निळाशार समुद्र पसरलेला आहे, त्या स्वच्छ किना-यावर भेळेचं एक टुमदार दुकान आहे. तुम्ही तिथे गेल्यावर पांढराशुभ्र एप्रन नेसलेला भय्या अदबीने तुमचे स्वागत करीत आहे आणि ग्लोव्ह्ज घालून नुकत्याच निर्जंतुक केलेल्या पातेल्यात टी-स्पून टेबलस्पूनच्या मापाने भेळ बनवतो आहे. शेजारीच एका फलकावर भेळेच्या आहारमूल्याचा एक तक्ता लिहिलेला आहे. हे चित्र म्हणूनच ठीक आहे. पण प्रत्यक्षात भय्या जर असे वागू लागला तर लोक नक्कीच त्याच्या एक ठेवून देतील आणि त्याला भानावर आणतील. (“बागबान” नावाचा एक अतिशय सुमार हिन्दी चित्रपट पाहिला आहात का? त्यातल्या सलमान खानच्या अतिचांगुलपणामुळे मला अशीच एक ठेवून द्यावीशी वाटत होती!) जी गोष्ट भेळेची तीच पाणीपुरीची. लाल फडकं लपेटलेल्या स्टीलच्या घड्यात न बुचकळलेली पाणीपुरी खाल्ली तर माझं पोट नक्कीच बिघडेल! The secrets of a perfect bhel/panipuri lie in these imperfections! नाही म्हणायला मिनरल वॉटर पाणीपुरी नावाचे एक फॅड आले होते कधीतरी. पण मुंबईकरांना फार काळ मानवले नाही.<br />जुहूचा किनारा, खारी हवा, सुखद गारवा, आणि वाळूत अंथरलेल्या चटईवर बसून सूर्यास्त पहात आणि नाकाडोळ्यातलं पाणी परतवत कागदी द्रोणातल्या अगदी तळाशी रहिलेल्या चुरमु-यापर्यंत खाल्लेली झणझणीत पण चटकदार भेळ! तिची सर पंचतारांकित हॉटेलातल्या जेवणालाही येणार नाही. अगदी फुकट असलं तरीही…अशा भेळेच्या कर्त्याकरवित्याविषयी पुन्हा कधीतरी!Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-17358064411645532622008-01-02T18:13:00.000-08:002008-01-03T02:12:42.642-08:00अन्न हे पूर्णब्रम्ह…मी चाट ह्या प्रकाराची अशक्य चाह्ती आहे. एरवी एक पोळी आणि लिंबाएवढा भात असं मोजूनमापून जेवणारी मी पण चटकदार भेळ, गोडूस दहीपुरी किंवा वाफ़ाळतं रगडापॅटिस बघितलं की माझी भूक अक्राळविक्राळ रूप धारण करते. ते पाहूनच की काय “चाट पडणे” सारखा वाक्यप्रचार मराठीत आला असावा. हे एवढं लिहित असतानादेखील माझ्या तोंडाला महापूर आला आहे!<br />पण सध्या जपानच्या कोप-यातल्या एका छोट्याशा गावात राहून जिभेचे चोचले कसे पुरवू? नाही म्हणायला टोकियोतल्या “ताज” नावाच्या एका हॉटेलात खाल्ली होती. पण ती खाल्ल्यावर “याच वाडगाभर पाण्यात बुडून जीव दे” असं करणा-याला म्हणावंसं वाटलं.<br />पण मी इतक्या सहजी हार मानणार नाही. रसभरीत जेवणाचा नाही तर रसभरीत वर्णनाचा आनंद तर मला नक्कीच घेता येईल. हे म्हणजे दुधाची तहान दुधाच्या जहिरातींवर भागवण्यासारखे आहे. पण नाइलाजास्तव “they hog and I blog” असे ब्रीदवाक्य करण्याखेरीज गत्यंतर नाही.Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com5tag:blogger.com,1999:blog-2903721161809015507.post-30039386848370783332008-01-01T23:49:00.000-08:002008-01-03T02:09:51.035-08:00नमनकाही गोष्टी नमनातच (घडाभर तेल लागले तरी) कबूल करायच्या असतात.<br /> माझी मायबोली मराठी तर माझी पितृभाषा (असे काही अस्तित्वात असेल तर)इन्ग्रजी आहे. आता जपानात मुक्काम ठोकल्यावर गप्पा पण जपानीत ठोकाव्या लागतात. त्यामुळे माझ्या डोक्यात भाषान्चा (हे असं टिळकान्च्या संत, सन्त, सन् तसारखं वाटतं आहे पण सवय होईपर्यंत इलाज नाही.) एक अभूतपूर्व गुंडा झाला आहे. त्यातूनच “ही डिश कसली ओईशिई (जपानीत चविष्ट) आहे नां!” असली त्रिवेणी संगमी वाक्ये अस्मादिकांच्या मुखातून सहज बाहेर पडतात. सांगायचा मुद्दा हा की चुकुनमाकुन माझ्या मनातला इंग्रजीचा कप्पा उघडला गेलाच तर चूकभूल द्यावी घ्यावी.<br /> मग अशा मुलीने मराठीत लिहायचे उपद्व्याप करायचेच कशाला?<br /> एक महत्त्वाचं कारण म्हणजे इथे कुणालाही मराठी वाचता येत नाही. त्यामुळे मला कुणाचा राग आला की मी शिस्तीत एक कागद घेते आणि खुश्शाल त्याच्यावर माझी लेखणी मोकाट सोडते. (ह्यालाच papyrus therapy असं म्हणतात. जपानीत कागद आणि देव ह्यांच्यासाठी “कामी” असा एकच शब्द आहे हा योगायोग म्हणावा का?)<br /> दुसरं म्हणजे इथे माझं काम जरी इंग्रजी शिकवण्याचं असलं तरी मुलं सर्रास जपानीतच बोलतात. त्यांना इंग्रजी बोलायला लावायचे माझे सर्व प्रयत्न कामी आले. मी इंग्रजीतून त्यांना काहीही विचारले की (मातृभूमीतले) कावळे वस्तूचे निरिक्षण करताना जशी मान वाकडी करतात तशी मान वेळावून ते “ऑं…ऑं???” असा विचित्र आवाज काढतात. त्यांना माझ्याशी बोलायचं नसावं कदाचित असा समज होऊन काही काळ मी थंड घेतलं. पण तेच प्रश्न माझ्या भारी जपानीत विचारले तर त्यांनी उत्तम प्रतिसाद दिला. हे ऐकून अडचण मी नसून भाषा आहे हे समजल्यावर निजमनास अतीव आनंदु जहाला.<br /> आता त्याचेच अस्त्र मी त्यांच्याविरुद्ध वापरते. म्हणजे पहा हां- कुणीही मुलाने मला “先週の土曜日何をしたの?“(गेल्या शनिवारी काय केलंस?) असं विचारलं की मी शुद्ध मराठीत “अरे मट्ठा इंग्लिशमधे बोल की!” अशी सुरुवात करते. मुलगा/मुलगी कितीही मट्ट असली तरीही इंग्लिश हा शब्द त्यांना व्यवस्थित समजतो आणि गाडी इंग्रजीवर येते. <br />तिसरं कारण म्हणजे विशाल, शशांक, ट्युलिप वगैरें दिग्गजांच्या अनुदिन्या मी बरेचदा चाळते. पण “कधीतरी वाचणा-याने लिहिणा-याचे हात घ्यावेत” म्हणून लिहायला सुरुवात तर केली आहे. जात्यावर बसलं की ओव्या सुचतात म्हणतात तसं लिहायला लागल्यावर सुचतं आहे का बघू.<br />पण काहीही म्हणा. माझ्या मातीपासून दूर गेल्यावरच मी तिच्या जवळ यायला लागली आहे हे मात्र खरं!Saeehttp://www.blogger.com/profile/01111622840604352177noreply@blogger.com5